بسترهاي شكل‌گيري و ويژگي‌هاي منظر مثمر در باغ ايراني

The productive landscape in Persian Gardens;

هدف اين پژوهش كنكاش ابعاد و ظرايف منظر مثمر و جايگاه آن در باغ‌هاي ايراني است. روش تحقيق توصيفي- تحليلي و جمع‌آوري اطلاعات به شيوه كتابخانه‌اي و مصاحبه، به همراه مطالعات ميداني در شش باغ ايراني (باغ اكبريه، رحيم‌آباد، اميرآباد و بهلگرد در بيرجند، باغ پهلوان‌پور مهريز، شاهزاده ماهان) است. نتايج نشان مي‌دهد لزوم تامين خدمات تفرجي براي مالكان، مهمانان، و در مواردي مردم موجب شده كه حتي در باغ‌هاي حكومتي بيرجند نيز منظر مثمر حضوري پررنگ داشته باشد. وجود درختان ميوه متنوع در باغ‌هاي شاهزاده، اميرآباد و پهلوان‌پور، اهميت توليد محصولات خوراكي هدف‌دار براي مصرف انسان و ساير جانوران را در نظام طراحي فضاهاي سبز سنتي نشان مي‌دهد. ارتقاي كيفيت زيبايي منظر سبز دروني باغ، ديگر ويژگي منظر كشاورزي در باغ‌هاي تاريخي است كه به طور مشخص در باغ‌هاي بيرجند با نظام منظر متشكل از تركيب بصري گونه‌هاي مولد و زينتي ايجاد شده است. همچنين افزايش كارايي، سوددهي و خودكفايي منظر، كاشت گونه‌هاي چندكاربردي در نظام طراحي باغ ايراني را الزام‌آور ساخته است. وجود گونه‌هاي متنوع ميوه و گياهان دارويي در باغ شاهزاده، گل‌هاي معطر، زعفران، آلو، انار و انجير در باغ‌هاي بيرجند نشان‌دهنده خاصيت شفابخشي منظر مثمر بوده تا علاوه بر انتخاب گونه‌ها متناسب با شرايط اقليمي و صرفه‌جويي در مصرف منابع، كاركردهاي چندجانبه منظر مغفول نماند. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد كه اهميت ساختاري منظر مثمر در طرح باغ‌هاي ايراني مختلف در طول تاريخ مرهون نگرش حكيمانه به مقوله فضاي سبز و منظر، نتيجه تلفيق باغباني زينتي و كشاورزي مثمر در باغ، و با هدف طراحي منظر چندعملكردي بوده است. لذا منظر مثمر به عنوان شاخصي جهت ارزيابي كيفيت مديريت باغ، معرفت و منزلت فلاحت، سلامت باغ و همچنين سبك زندگي و ميزان پيوستگي باغ با بستر فرهنگي- طبيعي بايد بيشتر مورد توجه محققان قرار گيرد.

The purpose of this study is to explore the dimensions and attributes of productive and agricultural landscape in the Persian gardens. The methodology of conducting this study is descriptive-analytical. The data is gathered through library research and interviews, as well as field studies in the six Persian Gardens (Akbariyeh, Rahim Abad, Amir Abad, Bahlgerd, Pahlavanpur, and Shahzadeh). The results, which show the need to provide recreational services for owners, guests and in some cases people, has led to the significant presence of fruitful greenery, even in the governmental gardens. There are various fruit trees in the gardens of Shahzadeh, Amirabad and Pahlavanpur which demonstrate the importance of targeted food products for human consumption as well as animals in the system of designing the traditional green spaces. Promotion the quality of the beauty of inner green scenery of the gardens is other characteristics of agricultural landscape, specifically in Birjand’s gardens which the visual landscape system has been created by composition of fruitful and ornamental species. Additionally, attitudes into increasing the efficiency, profitability and self-sufficiency of landscape have been ordered the planting of multipurpose plant species in the Iranian garden design. There are varieties of vegetables and herbs in the garden of Shahzadeh, and fragrant flowers, saffron, plum, pomegranate and fig trees representing in Birjand’s garden proving the medicinal properties of productive scenery in addition to their appropriateness to the climate and scarce resources. Throughout history the structural importance of the edible landscape in Persian garden is due to the knowledgeable use of green spaces and landscaping. The combination of ornamental horticulture and fruit farming results in a multi-functional garden. Therefore, the agricultural landscape can be introduced as an indicator to assess the quality of garden management, an efficient tool for assessing the status of agricultural knowledge, gardens health assessment, as well as evaluating the lifestyle and the natural- cultural continuity of a garden to its context which should be considered more by the researchers.