آلومتري پارامترهاي هندسي رودخانه دالكي و نقش آن در توسعه، تحول و تكامل مآندرهاي دشت ارژن

Allometry of geometry parameters of the Dalaki river and its role in development, change and evolution of Arjan desert meanders

رودخانه‌هاي طبيعي تحت تاثير عوامل و متغيرهاي مختلف، پيوسته ازنظر ابعاد، شكل، راستا و الگو در حال تغييرند. رودخانه ازنظر ژيومورفيك بي‌ترديد پديده‌اي پوياست و شواهد مورفولوژيك زمين‌شناسي حاكي از آن است كه بيشتر رودخانه‌ها در معرض تغييرات مستمر قرار دارند .در اين پژوهش مورفولوژي رودخانه دالكي در استان‌هاي فارس و بوشهر با مقايسه زماني – مكاني موردبررسي قرارگرفته است، لذا با توجه به ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد اين رودخانه و فراواني مياندرهاي تشكيل‌شده در طول مسير رودخانه دالكي تصميم گرفته شد با استفاده از تكنيك‌هاي سنجش‌ازدور و GIS در يك بازه زماني 38 ساله و داده‌هايي شامل نقشه‌هاي توپوگرافي 50000/1، 250000/1 و تصاوير ماهواره‌اي لندست سنجنده هاي MSS و OLI تغييرات رودخانه موردبررسي قرار گيرد. ابتدا تصاوير ماهواره‌اي در نرم‌افزار ArcGIS رقومي گرديد و مسير رودخانه به 4 بخش تقسيم شد و به‌وسيله برازش دايره‌هاي مماس بر قوس پارامترهاي هندسي رودخانه مانند ضريب خميدگي، شعاع نسبي، طول‌موج، زاويه مركزي، طول خط مركزي و ميانگين شعاع دايره محاسبه و تغييرات به وجود آمده در 4 بخش در طول مسير رودخانه با توجه به شكل و الگوي رودخانه مورد مقايسه قرارگرفته است. با مقايسه پارامترهاي هندسي به‌دست‌آمده در بخش‌هاي موردمطالعه نتيجه اين شد كه ضريب پيچشي درتمام بخش‌ها افزايش داشته به‌گونه‌اي كه در بخش 4، رودخانه در حال گذر از حالت پيچان‌رودي به سمت حالت پيچان‌رودي شديد و متوسط ضريب پيچشي از? 84/1 به 96/1 افزايش پيداكرده است. بخش‌هاي 2،1و3 اين رودخانه ازنظر توسعه پيچان‌رودي در رده پيچان‌رودي زياد توسعه‌يافته قرار دارد و بخش 4 در رده رودخانه شاخ گاوي قرار دارد.

Comparison of morphologic condition and geometric parameters amounts during the investigated interval (38 years) indicate significant changes in the Dalaki River. Length of the centerline of the river has been increased from 281 Kms in 1975 to 298 Kms in 2013 and the number of its meanders within the investigated area increased from 283 meanders in 1975 to 333 meanders in 2013. This shows addition of 50 meanders during 38 years during the intervals of 1 and 2. Comparison of the central angle of the meanders of the studied range of the Dalaki River in 1975 and 2013 indicates that in 1975 in ranges 1, 2, and 3, this river is considered to be in the range of high-developed meanders and in the range 4 of ox bow. Range of the changes of the sinuosity coefficient of the studied region of the Dalaki River fluctuates between 1.46 and 1.96 and 4 ranges of the river are transforming from river meanders to severe river meanders. In general, all of the calculated parameters were changed in all of the ranges from 1975 to 2013 that is indicative of severe changes of the Dalaki River during 38 years. Most of these changes are in area 4 which is a part of the unstable and falling areas. Some factors such as sediment types and reduction of slope have brought about unsustainability and displacement of the Dalaki River direction in relation to the other areas. The geology mapping of range 4 indicates that this region has a brown to grey calcareous soil and also has features of sandstone form, gypsum ore veins, clay limestone and mudstone with low weathering. According to the slope map, this range has the least slope between 0 to 4 in the Dalaki River basin and the relation of the sediment types and slope of this range have led to the maximum displacement.