توفيق و ناكامي در ساماندهي مناطق كلان‌شهري؛

Success and Failure in Metropolitan Regions Organization

محور شرق كلان‌شهر تهران از ديرباز به دليل شرايط آب و هوايي مناسب، نقش موثري در رشد و گسترش فضايي سكونتگاه‌هاي روستايي و شهري منطقه خود ايفا كرده است. به‌ طوري كه اين توان و پتانسيل سبب شده در دوره‌هاي مختلف اين محور بدون رعايت اصول و ضوابط برنامه‌ريزي به توسعه و گسترش سكونتگاه‌هاي روستايي و شهري بپردازند. اما اين‌گونه بي‌برنامگي‌ها، توسعه‌هاي پراكنده و بي‌قواره، شرايط نامساعد و نابساماني را از جنبه‌هاي مختلفي از قبيل اقتصادي، اجتماعي، محيط‌زيست، جمعيتي و ... در منطقه ايجاد كرده است. به همين دليل دولت نيز بر‌اساس تجارب شهرهاي جديد در كشورهاي مختلف و به ‌منظور كاهش بار جمعيتي، تمركززدايي از كلان‌شهر تهران و همچنين به ‌منظور سامان‌دهي سكونتگاه‌هاي اين محور به احداث و توسعه شهر جديد پرديس پرداخته، تا با برنامه‌ريزي و احداث اين شهر جديد در اطراف كلان‌شهر تهران شرايط نابسامان منطقه، همچنين تمركززدايي و كاهش بار جمعيتي تهران را رفع كند. اما باوجود گذشت بيش از دو دهه از احداث شهر جديد پرديس توفيق و ناكامي اين سياست هدف بررسي قرارگرفته است. بنابراين اين پژوهش درصدد است به بررسي و تحليل تطبيقي بين محور شرق كلان‌شهر پاريس به‌عنوان نمونه موفق از شهرهاي جديد اروپايي با محور شرق كلان‌شهر تهران بپردازد. روش تحقيق، تحليل تطبيقي دو نمونه موردي با استفاده از تحليل‌هاي كارتوگرافيك فضايي و مقايسه تطبيقي داده‌هاي مربوط به ويژگي‌هاي فضايي و كالبدي پهنه‌هاي مورد مطالعه است. نتايج حاصل از پژوهش بيانگر آن است كه برنامه‌ريزي، بدون در نظر گرفتن روابط فضايي بين فعاليت‌ها و سكونتگاه‌ها و ديدگاه صرفاً نقطه‌اي به سكونتگاه‌ها از جمله علل اصلي ناكامي در ساماندهي و تعادل‌بخشي به شرق منطقه كلان‌شهري تهران است. به اين معنا كه شهر جديد مارن-لا-وله در شرق پاريس دربردارنده كليه سكونتگاه‌ها و حتي مراكز روستايي قديمي در بستر خود در كنار ظرفيت‌هاي فضايي توسعه جديد بوده، درحالي‌كه در برنامه‌ريزي آمايش شهر جديد پرديس در محور شرق كلان‌شهر تهران بدون ملاحظه روابط بين سكونتگاهي قديمي مانند رودهن، بومهن، جاجرود صرفاً به تعيين محدوده قابل توسعه ساخت‌وسازهاي جديد پرداخته و از پرداختن به روابط بين ساير سكونتگاه‌هاي موجود در اين محور و انتظام فضايي آنها نسبت به هم غفلت شده است.

For a long time, East pivot of metropolis Tehran has been playing an efficient role in spatial urban and rural habitation development in its region; so that in different periods this capacity and potential caused the pivot develop rural and urban habitations without meeting planning rules and requisites. Lack of schedule, and scattered, however, created disorganization and unfavorable conditions from different economic, social, environmental, and demographic aspects. Accordingly, the government has taken decentralization in Tehran into account based on new cities experiences in other countries and in order to decrease the population load, and also constructed and developed Pardis new town to organize habitation on this pivot in order for eliminating regional unfavorable conditions around Tehran. After more than two decades of Pardis new town construction, however, failure and success of this policy has received attention. Hence, this research serves to consider and comparatively analyze east pivot of Paris (as a successful instance of European new cities) and the one of Tehran. Research methodology is comparatively analyzing these two instances by means of spatial cartographic analyzes and comparative comparison of data related to spatial and skeletal characteristics of studied areas. perceived results indicate that planning without considering spatial relations between activities and habitation and a simple point attitude towards habitation are of main causes of failure in management and equalizing eastern region of metropolis Tehran. That is, new town Marne-La-Vallee in east of Paris comprises all houses and even old rural centers on its base beside spatial capacities of new development, whereas only determining the range of development and new buildings are considered regardless of habitations interrelations between Roudehen, Bumehen and Jajrud, and relations between other existing habitations in this pivot or spatial order has been neglected.