بررسي سير تحول فضاي معماري مدارس براساس ارزيابي نقش نظام آموزشي حاكم بر آنها

The Evolution of Space in Schools Architecture Based on the Role of Their Governing Educational system

بدون ترديد، يكي از اركان اساسي تكوين، توسعه و انتقال عناصر فرهنگي جامعه، نظام آموزش و پرورش آن است. نظام آموزش و پرورش داراي چهار ركن ساختار آموزشي، تعليم‌دهنده، تعليم‌گيرنده و محيط آموزشي است. بررسي پژوهش‌هاي تاريخ معماري مدارس ايران نشان مي‌دهد كمتر به رابطه اركان آموزش و معماري مدارس پرداخته شده است. سوال اصلي پژوهش آن است كه چگونه دگرگوني‌هاي نظام آموزشي با دگرگوني‌هاي فضاهاي مدارس در ايران رابطه داشته است؟ هدف از اين پژوهش شناخت سير تحولات فضايي معماري مدارس ايران است. به نظر مي‌رسد كه با دگرگوني نظام آموزشي در دوره قاجار و آمدن دارالفنون به تدريج نظام آموزشي و معماري مدارس از مدارس سنتي به مدارس نوين تغيير يافته‌اند. اين پژوهش براساس روش تاريخي- تفسيري به گردآوري داده‌ها به‌ صورت كتابخانه‌اي و سپس تحليل آنها با استناد به اسناد و داده‌هاي تاريخي پرداخته است. براي اين منظور سه دوره در نظام آموزشي و تحولات معماري شناسايي شد و سه مدرسه شاخص اين دوره‌ها مدرسه سپهسالار، دارالفنون و كالج يا دبيرستان البرز، با نظام‌هاي آموزشي آنها مورد بررسي و تحليل قرار گرفت. بررسي‌ها نشان داد كه نظام آموزش سنتي مبتني بر همراهي زندگي و آموزش، هماوايي علوم ديني و دنيوي و رابطه تعاملي بين استاد و شاگرد بوده است. اين نظام آموزشي در تعامل با معماري مدارس و ويژگي قرارگيري فضاي زندگي و آموزش، استفاده از مدارس براي امور ديني و وجود فضاهاي بزرگ مَدرس بوده است. در مرحله بعد وجه ديني و تعامل شاگرد و استاد از مدارسي همچون دارالفنون برداشته شده اما شكل كلي حياط مركزي حفظ شده و نيز كاركرد حجره‌ها به كلاس درس تغيير پيدا كرده است. نهايتاً در نظام آموزش نوين معماري مدارس خطي شده، كلاس‌ها و چيدمان آنها به رابطه يك‌سويه معلم و شاگرد منجر شده و از معماري و فضاي مدارس سنتي فاصله گرفته است.

Educational system of the society is one of the fundamental pillars of emergence, development, and transfer of its cultural elements. The system itself involves four pillars, including educational structure, instructor, learner, and educational environment. Earlier researches on the architectural history of Iranian schools indicates that the relationship between education and school architecture has not been widely explored. The main research question is how the transformations of educational system have been relevant with the transformations of Iranian schools spaces? The study aims at recognizing the spatial evolution of Iranian schools architecture. It seems that with the transformation of Educational system in the Qajar period and the establishment of Darolfunoon academy,the system and the architecture of schools have gradually shifted the traditional school to new ones. Based on a historical-interpretive approach, data were gathered using library method, then were analyzed citing historical documents. To this end, three periods were identified in the educational system and architectural developments and three typical schools of the given periods, including Sepahsalar School, Darolfunoon academy, and Alborz high school, and their relevant educational systems were analyzed. Studies suggested that the traditional system had been based on the concurrent life and learning, coordination of spiritual and worldly sciences, and Interactive relationship between master and disciple. This system had interacted with the architecture of schools, with prominent features such as considering one place for living and learning, the use of schools for religious affairs, and considering large spaces for schools. In the next period, the religious aspect and the interaction between disciple and master has been removed from schools such as the Darolfunoon, but the overall shape the central courtyard has been preserved and the function of the chambers has shifted to classrooms. Finally, in the modern educational system, the architecture of schools has become linear, the classes and their layout has led to a unilateral teacher-student relationship, and has distanced from the architecture of the traditional schools.