بررسي تحليلي و مقايسه‌اي جايگاه كتب امالي در تاريخ‌نگاري مقتل

Comparative and analytical study of the status of “Amali” books in “Maghtal” historiography

چكيده در بررسي مكاتب تاريخ‌نگاري اسلامي، مكتب كوفه ‌به‌دليل داشتن شعبه‌هاي مختلف و گسترده متمايز است. يكي از اين شعب، تاريخ‌نگاري مقتل است كه رشد و توسعه خود را در شكل تاريخي با مقتل‌نويساني همچون ابي‌مخنف (م. 157ق)، ابن ‌ابي‌الدنيا (م. 281ق) و ابوالفرج اصفهاني (م. 356ق) عجين كرده است. اين مكتب در بُعد حديثي و جوامع روايي نيز بزرگاني از فريقين را در نگارش مقتل به خود ديده است. مجموعه كتب روايي باعنوان عرض‌المجالس كه به همان «امالي» مشهور است، در بُعد تاريخ‌نگاري مقتل مطالب مهمي را دربرگرفته است كه ما را به‌سوي واقعيت‌هاي مربوط به وقايع مقتلي رهنمون مي‌كند. بررسي مقايسه‌اي شيوه‌نامه كتب امالي و محتواي آن با منابع تاريخي، پرسش‌هاي مهمي مطرح مي‌كند كه از مهم‌ترين آن‌ها، علل منفردبودن برخي احاديث در اين آثار است كه در منابع ديگر، به‌ويژه منابع تاريخي، اثري از آن نيست. بنابراين، مقاله حاضر درصدد پاسخ به اين مسيله، با تاكيد و توجه به خصوصيات اين كتب است. كليدواژه‌ها: مقتل‌نگاري، مكتب كوفه، ابومخنف، امالي صدوق، امالي طوسي، امالي مفيد.

Abstract In studying the Islamic schools of historiography, the school of Kufa is distinct considering its different and vast branches. One of these branches is writing “maghtal” books which owes its development historically to “maghtal”writers such as Abi Mekhnaf (d 157 AH), Ibn Abe-ddonya (d281 AH) and Abu-l-faraj Esfahani (d. 356 AH). Consi-dering its hadith aspect, many famous writers from both Shia and Sunni lines, have contributed in this task. The corpus of hadith books named as “Arz-o-lmajless” and famous as “Amali”, if studied concer-ning its historical value, leads to important facts concerning Maghtal events. A comparative study of Amali books and historical sources, concerning their writing styles, raises different questions. Of the most important ones is “why some of the traditions in “Amali” are single strand while no trace of them is available in the other sources, especially historical ones. This essay answers this question with concentrating on the characteristics of this type of books. Keywords: Writing of Maghtal, school of kufa, Abu Mekhnaf, Sadoogh’s Amali, Tusi’s Amali, Mofid’s Amali.