ارزيابي نظريه وقوع نسخ در قرآن كريم

A Critical Study of the Theory of Abrogation in the Holy Qur’an

نظریه نسخ از مهم‌ترین مسائل قرآنی است كه دانشمندان علوم قرآن و تفسیر درباره وقوع یا عدم وقوع آن، دیدگاه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند. غالب عالمان در اعتقاد به وجود نسخ همداستان و متفق بوده و اختلاف آن‌ها تنها در تعداد و چگونگی آیات منسوخ است. از سویی دیگر، برخی از دانشمندان به خصوص متاخّران، به مقولة «عدم نسخ آیات قرآن» گرایش نشان داده و بر این باورند كه هیچ یك از آیات قرآن نسخ نشده اند. در این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی، ابتدا نظریه قائلان نسخ مورد واكاوی قرار گرفته و با تأكید بر عدم همداستانیِ آن‌ها در انواع نسخ و تعداد آیات منسوخ، و نیز اختلاف معنای نسخ بین متقدمان و متاخران، همچنین تحلیل محتوائیِ دو آیة معروف به «آیة نسخ» و «آیة تبدیل» (البقره: 106 و  نحل: 101) و عدم دلالت آن بر نسخ آیات قرآن، این نظریه نقد شده است. سپس با ارائة دلائلی این نتیجه مطرح می‌شود كه نسخ به معنای نسخ حكم آیات، در قرآن واقع نشده، زیرا قرآن ناگزیر باید از لحاظ الفاظ و مفاهیم، بدون تغییر باشد تا جاودانگی آن لطمه نخورد، چرا كه قبول نسخ حكم آیات برابر با محدود كردن محتوای برخی از آیات به زمان خاص است و این مهم با جاودانگی و همگانی بودن قرآن در تعارض است. از این رو نسخ تنها بدین معناست كه قرآن در مقام آخرین كتاب آسمانی جاودان، ناسخ شریعت‌ها، كتاب‌ها و معجزات پیشین می‌باشد.

The theory of “Abrogation in Quranic verses” is one of the most important Quranic subjects upon which scholars of Quranic sciences and interpretation has debate. Most of them concur in accepting it on the whole, while they diverge about the number of verses abrogated and  its examples. However, among the recent scholars, specially the contemporary ones, there is a great trend towards denying its occurrence in Qur’an. Considering the debates upon the types of abrogation, number of abrogated verses, its different definitions among the early and later scholars, this article has criticized this theory. In addition the implications of the two key verses in this issue (al-Baqara: 106/ al-Nahl: 101) have been examined and its denotation on the acclaimed theory has been rejected. This article has concluded that the abrogation of the Quranic instructions (naskh hokm) has not occurred in Qur’an, since accepting any alteration in its words and concepts, which are implied by abrogation, will contradict with its eternality. Therefore abrogation actually means that the Holy Qur’an as the last eternal divine book has abrogated all the former miracles, religions and books.