سنيان و شيعيان بخارا؛ از نزاع تا همگرايي

Sunnites and Shiites of Bokhara, from Divergence to Convergence

بخارا مهم‌ترين شهر ماورا النهر در دوره اسلامي است كه در سال‌هاي پاياني دهه سوم قرن چهاردهم هجري شاهد يك درگيري مذهبي گسترده بين شيعيان و اهل سنت بود. اين درگيري كه به بهانه بدعت خوانده شدن مراسم عزاداري شيعيان در سال 1328هـ‌.ق و به رهبري «آستانه‌قول قوش‌بيگي» به عنوان نماينده اقليت شيعه و «برهان‌الدين» به عنوان نماينده اكثريت سني و محتسب شهر آغاز شد، ريشه در زمينه‌هاي سياسي و اجتماعي و قومي پيشين داشت كه مهم‌ترين آن‌ها را مي‌توان اين‌گونه برشمرد: دامن زدن به تعصب ديني از سوي برخي حاكمان، ضعف قدرت مسلمانان در ماورا النهر و سو استفاده غيرمسلمانان براي دست‌اندازي به سرزمين‌هاي مسلمان‌نشين، افراط‌گرايي مذهبي از سوي شيعيان و اهل سنت ماورا النهر، اختلاف‌هاي قومي و رقابت‌هاي سياسي در شهر بخارا. پيش از سلطه اتحاد جماهير شوروي، اين نزاع مهار شد و شيعيان و اهل سنت بخارا دوباره به زندگي مسالمت‌آميز خود روي آوردند. اين نوشتار، ضمن بررسي تاريخي چگونگي و چرايي اين واپسين نزاع سني ـ شيعي در بخارا پيش از گسترش موج ملي‌گرايي و سلطه روس‌ها، به اين نتيجه رسيده است كه مسلمانان ماورا النهر بايد با دورانديشي و افزايش آگاهي ديني خود، مصالح امت اسلامي را حفظ كنند و به تقويت همگرايي بپردازند.

Bokhara being considered as the most important city in Transoxania in the Islamic period has been the witness of an extended religious struggle among Shiites and Sunnites in the latest years of the second decade of 14th century After Hijrah. This struggle initiated with the purpose of calling Shiite mourning ceremony as an innovation- in 1328 After Hijrah- leading by “ Astaneh Qowl Qosh Beigi ” as the representative of Shiite minority group and “Borhanoddin” as the representative of Sunnite majority group as well as the censor of the city and it had its root in the previous political, social and tribal grounds, the most important of them are as follow: The prevalence of religious prejudice by some rulers , the weakness of Muslims in Transoxania as well as the misuse of non-Muslim to have access the Muslim lands , the religious extremism by Shiites and Sunnites in Transoxania, tribal disputes and political competitions in Bokhara. This dispute was settled and the Shiites and Sunnites of Bokhara went back to their peaceful life. In addition to the historical study of quiddity and cause of this recent struggle in Bokhara previous to the extension of nationalism as well as the domination of Russians, this writing has concluded that Muslims should preserve the favorites of Islamic nation through the prudence, enhancement of religious awareness and strength of union.