ويژگي‌هاي پگماتيت جنوب همدان: با نگرشي بر مطالعات گوهرشناسي سافايرها

Pegmatites Characteristics of South Hamadan: Sapphires Gemological Study Approach

در زون سنندج- سيرجان و در 5 كيلومتري جنوب شهر همدان پگماتيت هايي يافت شده است كه در آن كاني قيمتي سافاير وجود دارد. در اين پژوهش ويژگي ها و شرايط تشكيل پگماتيت ها، به‌عنوان كليدي براي پي‌جويي اين كاني با ارزش، بررسي و ارايه شده است. براساس مطالعات سنگ‌نگاري اين پگماتيت ها از نوع ميكا- سافايردار هستند كه در تقسيم‌بندي‌هاي گذشته پگماتيت‌هاي مجموع پلوتونيك الوند به آن اشاره‌اي نشده است. براساس اين پژوهش، سنگ هاي آذرين منطقه با يكديگر ارتباط زايشي دارند و پگماتيت ها در نتيجه تفريق مايعاتي با تركيب مافيكي تشكيل شده‌اند. نمودارهاي تفكيك‌كننده محيط زمين‌ساختي بيانگر محيط هاي همزمان با برخورد براي اين سنگ‌هاست. بيشتر اين سنگ‌ها از نظر درجه اشباع آلومينيم از نوع پرآلومين و گرانيت تيپ S هستند كه اين موضوع شرايط را براي تشكيل سافاير مهيا مي كند. مطالعات ژيوشيمي بيانگر تبلور سافايرها بعد از ميكروكلين و پيش از كوارتز است. وجود مسكوويت، زيركن و تورمالين در پگماتيت هاي جنوب همدان نشان مي‌‌دهد كه اين پگماتيت ها از نوع عميق هستند و اين امر دليلي بر درشت ‌بودن سافايرهاي تشكيل ‌شده است. همچنين دليل رنگ مايل به تيره سافايرها، آهن‌دار بودن اين پگماتيت‌هاست. افزون بر آهن، تيتانيم و گاليم نيز در رنگ اين گوهرها نقش دارند. براساس تلفيق مطالعات گوهرشناسي و آزمايش‌هاي فرآوري سافايرها، برش در جهت محور c، ضريب شكست، شدت جلا، غلظت رنگ و وزن‌ مخصوص بيشتري نسبت به جهت عمود بر آن ايجاد مي كند كه در تراش اين گوهرها كاربرد ويژه اي دارد.

Some pegmatites have been found in the Sanandaj-Sirjan Zone in a region located at 5 km south of Hamedan. These pegmatites contain sapphire, which is a precious mineral. In this study, the features and conditions of pegmatite formation have been presented as a key in exploration for this mineral. Based on the petrographic studies, these pegmatites are mica- sapphire bearing types and were not mentioned in previous studies of Alvand pegmatites. According to this study, there are genetic relationships between the igneous rocks of this region and pegmatites which have been formed as a result of differentiation of magmas with mafic composition. Tectonic discriminant diagrams indicate a syncollision tectonic environment for the rocks studied. The rocks are mainly peraluminous and S-type granites, in terms of the degree of aluminum saturation, which suggests the conditions of sapphire formation. Geochemical studies suggest that sapphire has been crystallized after microcline and before quartz. The existence of muscovite, zircon and tourmaline in pegmatites found in the south of Hamedan reflects the fact that these pegmatites are profound species which is a reason for the coarseness of formed sapphires. Also, the dark color of sapphire is due to the iron content in the pegmatites. In addition, Fe, Ti and Ga are also involved in the color of these gems. Gemological studies and sapphire processing tests indicate that a cut parallel to c-axis gives higher refractive index, luster intensity, color and specific gravity than a cut perpendicular to it which is especially useful in cutting these gems.