تاريخ نگاري ناسيوناليستي مصري: مطالعه موردي الثوره العرابيه رافعي

در سال 1937م، براي نخستين بار در كتاب الثوره العرابيه، روايتي انقلابي از واقعه اي در گذشته اي نه چندان دور صورت گرفت. اين واقعه، جنبش عرابي پاشا و نويسنده آن، عبدالرحمن رافعي بود. بيش از بيست سال از نخستين انتشار متن الثوره سپري نشده بود كه خلاصه اي از آن به دست رافعي چاپ شد، اما اين بار به نام الزعيم الثائر، احمد عرابي. خيلي زود خوانندگان و حكومت وقت تفاوت كتاب دوم را نه در خلاصه بودن آن، كه در نگاه جديد و متفاوت به عرابي دريافتند. چرا رافعي جنبش عرابي را انقلاب متفاوتي روايت كرد؟ و چرا توصيفش را از پيشواي انقلاب دگرگون ساخت؟ معنا و هدف اين متون چه بود؟ رويكرد مقاله حاضر براي پاسخ به اين پرسش ها، مطالعه شاخصه هاي تاريخ نگاري دو اثر است. اين شاخصه-ها در قالب گفت وگوي ميان متن با نويسنده و بافت هاي موقعيتي، انديشه اي و سياسي- اجتماعي زمانه ي متن تحليل مي شوند. خوانش انتقادي و چرايي توليد و تغيير متون تاريخ نگاريِ رافعي- به دليل تعلق وي به گروه هاي ناسيوناليستي- تا حد زيادي روشن كننده جريان تاريخ نگاري ناسيوناليستي در مصر سده بيستم ميلادي است. از اين منظر، الثوره العرابيه و خلاصه آن، بازتاب خواسته ها و سرخوردگي هاي تاريخ نگاري ناسيوناليستي سده بيستم از واقعيت هاي جامعه عصر خويش است. واكاوي حاضر نشان مي دهد، رافعي متاثر از فضاي آزادتر سياسي دهه 1930م، موقعيت حزب وطني و انديشه ناسيوناليستي اش، براي نخستين بار جنبش عرابي را يك انقلاب عليه استبداد و نفوذ اجنبي تعبير كرد. رافعي در روايتش به خاطر شكست انقلاب و اشغال كشور، با تندي و خشم به عرابي تاخت. بعدها رافعي متناسب با فضاي متشنج سياسي، ناكارآمدي دولت مردان ملي گرا و تحول نياز سياسي-فكري مصر به رهبراني متفاوت در آغازين سال هاي دهه 1950م، مجبور به تغيير نظرگاه منفي اش نسبت به عرابي شد.