تبلور مفهوم ايران در شاهنامه فردوسي: امتزاج عقلانيت و عشق در هويت ايراني

Crystallization of Iran in Shahnameh: The Fusion of Wisdom and Love in Persian Identity

شاهنامه را به سه دوره اسطوره، پهلواني و تاريخي تقسيم كرده‌اند. به همان اندازه كه شخصيت‌هاي پهلواني و تاريخي، اسطوره‌هايي نيمه‌واقعي ـ نيمه‌خيالي‌اند، ايران نيز در اكسير شاهنامه تغيير ماهيت مي‌دهد. نگاه فردوسي به وطن، نگاهي برخاسته از جهان‌بيني توحيدي و انديشه «جهان وطني» است. تبديل هنرمندانه ايران محدود، به پلي براي رسيدن به حقيقيت نامحدود، حاصل امتزاج عقل و عشق، و بر گرفته از اعتدالِ حاكم بر فكر وي است. فردوسي اگر چه عاشق ايران است؛ حقّ «داد» را نگاه مي‌دارد و گرفتار افراط و تفريط نمي‌شود. از اين‌رو ايراني كه ترسيم مي‌كند؛ نه مانند اتوپياي فلاسفه و مدينه فاضله عرفا مكاني تخيّلي و نه چون ايران ناسيوناليست‌ها محدود و در انحصار نژاد پرستان است. وطن از نگاه فردوسي مقدّس است، امّا نه فقط به دليل قداستِ خاك، بلكه به حرمت مظلوميّت ساكنان آن. اين حقيقت موجب شده، تا در دنيايي كه از نظر وي ارزش دل بستن ندارد؛ حفاظت از ارزش‌هاي راستين، مقدّس باشد. وطن نيز به دليل نقشي كه در امنيّت و حفظ كرامت و شرافت انسان دارد؛ مورد توجّه فردوسي است. هدف مقاله حاضر اثبات اين ادّعا است.

Shahnameh has been divided into three mythical, heroic and historical periods. As much as the heroic and historical characters are semi-real-semi-imaginary, Iran’s nature is also changed in the elixir of Shahnameh. Ferdowsi’s view of the homeland arises from the monotheistic worldview and the idea of cosmopolitanism. His artistic changing of limited Iran to a bridge to reach unlimited truth is the outcome of fusion of wisdom and love and is derived from the temperance dominating his thinking. Although Ferdowsi loves Iran, he maintains the justice and does not go to extremes. Hence, the Iran he depicts is neither like the utopia of the philosophers and mystics is an imaginary place and nor like the nationalists’ Iran is restricted to the racists. From Ferdowsi’s perspective, hometown is holy; however, the holiness of Iran in Shahnameh is not because of the land but because of reverence for the innocence of its residents. This fact has made the protection of true values holy in the world he thinks is not worth loving, and without rejecting the material world, has made him pay attention to its spiritual aspect, which protects the dignity of human being. The present study was aimed to prove this claim