نمايه سفينه، دوره دوازدهم (شماره‌هاي 45 تا 48)

1. مقدّمه 1.1) در ميان انبوه اطلاعات و پراكندگي فراوان آنها، بازيابي اطلاعات مورد نياز بر اساس سرعت و دقت، از اهميت خاصي برخوردار است. نقش ساماندهي و سازماندهي استاندارد اطلاعات براي سرعت بخشيدن و تسهيل در امر بازيابي دقيق اطلاعات مورد نياز، بسيار ويژه و قابل توجه است. نمايه‌سازي در حقيقت، تعيين و اختصاص دادن واژه‌ها و يا اصطلاحات به متن مدارك به منظور بازيابي دقيق‌تر و سريع‌تر اطلاعات مورد نياز است. كليد واژه‌هاي انتخاب شده براي نمايه متون مدارك، به سان پل ارتباطي بين توليد و مصرف اطلاعات است. به هرميزان تناسب و هماهنگي در ميان واژه‌هاي منتخب بيشتر باشد، استحكام و استمرار پل بيشتر بوده، ارتباط مطلوب‌تري ميان انديشه‌هاي توليد كننده اطلاعات و مصرف كننده اطلاعات برقرار مي‌شود. نمايه (=Index ) در اصطلاح كتابداري، راهنمايي براي مواد يا مطالبي است كه به ترتيبي غير از ترتيب اصلي مواد يا مطالب، تنظيم شده باشد. نمايه موضوعي عبارت از كليدواژه‌هاي موضوعي است كه برحسب حروف الفبا تنظيم مي‌شود و شماره صفحه يا صفحات حاوي آن موضوع، در مقابل آن قرار مي‌گيرد. طبق استاندارد ايزو ????، عمل توصيف يا شناسايي محتواي موضوعي يك مدرك را نمايه‌سازي گويند. در واقع، ثبت و ضبط محتواي اطلاعاتي مدارك با استفاده از روشهاي گوناگون به منظور سازماندهي اطلاعات به قصد سهولت بازيابي را نمايه‌سازي گويند. 1ـ2) هدف از نمايه، فراهم‌كردن ابزارهاي كارآمد براي كمك به كاربر در پيدا كردن اطّلاعات درون مدرك است. 1ـ3) روش نمايه‌سازي: براي تهيّه نمايه موضوعي مقالات منتشر شده در چهار شماره فصلنامه سفينه، متن مقالات، گزارش و معرّفي‌ها، نكته‌هاي پژوهشي، اسناد و متون، و سرمقاله‌ها مطالعه و كليدواژه‌هايي از متن، استخراج يا متناسب با متن، انتخاب شده است. با توجّه به فشردگي موضوعات، حتي المقدور از مطالبي كه به طور متوسّط در حدّ يك صفحه يا دو پاراگراف بلند ارايه شده باشند، كليدواژه‌هاي موضوعي انتخاب شده و در نمايه موضوع به عنوان مدخل وارد شده‌اند. 1ـ4) ويژگي‌ها و ساختار: در مجموع تعداد 38 عنوان در قالب‌هاي: مقاله، گزارش و معرّفي، سرمقاله، اسناد و متون نمايه‌سازي شده است. ـ نمايه حاضر به لحاظ پوشش زماني، 4 شماره فصلنامه سفينه، از شماره 45 (زمستان1393) تا شماره 48 (پاييز1394) يعني يك دوره يكساله [سال دوازدهم] را شامل مي‌شود. ـ ساختار نمايه نيز شامل: 1. نمايه عناوين در دو بخش: الف. به ترتيب شماره‌هاي 45 تا 48 سفينه و ب. به ترتيب الفباي عنوان، 2. نمايه پديدآور 3. نمايه موضوع است. ـ در نمايه پديدآور ذيل نام هر پديدآور، در صورتي كه او نقشي غير از مولّف داشته باشد، آن نقش خاص در پرانتز ( ) آورده شده است. ـ براي جلوگيري از تكرار واژه‌ها در مدخلها از نشانگر «~» استفاده شده است. ـ حتّي‌المقدور صورت مفرد واژه‌ها به‌كار رفته و در هنگام ضرورتِ استفاده از واژه‌هاي جمع، معمولا شكل جمع سالم به‌كار برده شده است كه لااقل از رديف الفبايي شكل مفرد فاصله نداشته باشد؛ و همچنين از پسوند «هاـ هاي» در داخل قلّاب [ ] استفاده شده است. بنابراين پسوند «ها- هاي» در ترتيب الفبا قرار نمي‌گيرد. ـ در صورتي كه شكل جمع مكسّر كلمه‌اي رايج بوده، ناگزير از جمع مكسّر استفاده شده است. ـ براي تسهيل و تسريع در بازيابي اطّلاعات از ارجاعات «نگاه كنيد به» با علامت? و «نيز نگاه كنيد به» با علامت نيز? استفاده شده است. ـ در صورتي كه از پاورقي‌ها نيز نمايه يا كليد واژه موضوعي انتخاب شده باشد، حرف (پ) در كنار شماره صفحات به كار رفته است. ـ از مقاله‌ها و متن‌هاي عربي، كليدواژه فارسي تهيّه شده است. ـ ال (الف و لام) حرف تعريف در رديف الفبا محسوب نشده است؛ جز در موارد خاص و اسم اشهر. ـ به منظور پرهيز از عبارت‌سازي، و كمتر شدن تعداد نشانگر«~» در مدخل‌ها از برخي تك واژه‌ها به عنوان واژه توضيحي، در داخل پرانتز استفاده شده است. مانند (فرقه)، حساب عقدالانامل (رياضيات قديم)، نجاشي (پادشاه حبشه) ـ در مواردي كه دوره‌هاي تاريخي در ذيل مدخلها اولويت داشته باشد، حروف الفبا ملاك ترتيب نبوده و دوره تاريخي ملاك ترتيب قرار گرفته است. ـ در مواردي كه اعداد – مثلاً شماره‌هاي جلد عناوين كتاب و يا سه- در ذيل مدخل‌هاي اصلي قرار گرفته باشد، حروف الفبايي اعداد (يك، دو، سه،....) ملاك ترتيب نبوده و ترتيب عددي جلد كتاب ملاك تنظيم قرار گرفته است. ـ در صورتي‌كه موضوع مورد نظر در چند صفحه متوالي باشد، ميان شماره صفحات از خطّ فاصله استفاده شده است. مانند 114-81/ 45 يعني سفينه شماره 45 صفحات 81 تا 114. ـ در مواردي كه معرّفي، نقد و بررسي و يا موضوعي خاص درباره كتاب، رساله، پايان‌نامه يا نشريه خاصّي مطرح بوده، عنوان اثر، مدخل واقع شده و كلمه كتاب، رساله، پايان‌نامه يا نشريه در داخل قلّاب [ ] نوشته شده است. ـ به طور كلّي، آنچه داخل قلّاب و يا پرانتز قرار گرفته است، در رديف ترتيب الفبايي قرار نمي‌گيرد. ـ مهم‌ترين اصل در نمايه، بازيابي اطّلاعات با سرعت و دقّت مطلوب، در يك مجموعه هماهنگ شده است. لذا براي رعايت هماهنگي، زبان مصنوعي و واژگان مهار شده بيش از زبان طبيعي كاربرد دارد؛ ولي در بازيابي (متن‌هاي) آزاد، با توجّه به نوع مخاطبان، به نظر مي‌رسد تلفيقي از زبان طبيعي و زبان مصنوعي لازم است. در اين ميان، ارجاعات نقش ويژه‌اي پيدا مي‌كند. بنابراين، با توجّه به تاكيد بر استفاده بيشتر و به ‌كارگيري زبان طبيعي در نمايه، وجود برخي ناهماهنگي‌ها بين كليدواژه‌هاي نمايه دوره‌هاي قبل و نمايه اين دوره ناگزير مي‌باشد. اميد كه در نمايه در همكرد دوره‌اي دوره‌هاي مختلف با ارجاعات مناسب، هماهنگي بيشتري ايجاد شود و ضمن تاكيد بر استفاده كاربردي به طريق زبان طبيعي، از زبان مصنوعي و واژگان مهار شده نيز بهره بيشتري گرفته شود تا به عنوان نمايه‌اي استاندارد در حوزه علوم اسلامي مطرح شود و در كلاسهاي درسي و دانشگاهي نيز به مثابه الگويي عملي براي دانشجويان، مورد استفاده قرار گيرد. ـ معمولا در ساختار نمايه‌هاي موضوعي، از كد عناوين مقالات استفاده مي‌شود و در مقابل هر كليد واژه موضوعي، شماره‌هاي مربوط به عناوين مقالات مختلف ارايه مي‌شود. جستجو كننده بايد ضمن مراجعه به مشخّصات ارايه شده در مقابل كد عناوين مقالات، به اصل مقاله مراجعه كند و با تورّق در كلّ مقاله، موضوع مورد نظر را بيابد. ـ در اين نمايه به دو دليل، از كد عنوان و ارجاع به كد عناوين، استفاده نشده است: 1. فقط يك عنوان نشريه در نمايه‌سازي مطرح بوده است. 2. تسريع و تسهيل در بازيابي اطّلاعات، مبناي اصلي اين نمايه است؛ لذا در مقابل هر كليد واژه به ترتيب «شماره نشريه / شماره صفحه يا صفحات» آورده شده است. بنابراين، مراجعه كننده مستقيماً به صفحه يا صفحات موضوع مورد نظر راهنمايي مي‌شود. * * * مطمينّاً ميزان آشنايي نمايه‌ساز به موضوعات نمايه بسيار حايز اهمّيّت است و به تناسب ميزان آشنايي با موضوع، ضريب دقّت در تعيين كليد واژه‌هاي اصلي با بار اطّلاعات لازم، بالاتر خواهد بود. در تهيّه اين نمايه، تقريبآ شرايط مذكور لحاظ شده و سعي شده است با تسلّط نسبت به موضوعات علوم قرآني و حديث ـ با توجّه به تحصيلات كارشناسي نگارنده در رشته الهيّات و معارف اسلامي و كارشناسي ارشد در رشته علم اطلاعات و دانش شناسي ـ نمايه نسبتاً جامعي تدوين گردد. در عين حال، ادّعايي بر سهو و خطا و اشتباه در نمايه نشده است. به همين دليل، از بزرگواران و صاحب‌نظران در رشته‌هاي علوم قرآن و حديث و علم اطلاعات و دانش‌شناسي و ديگر پژوهشگران تمنّا دارد با تذكّرها و راهنمايي‌هاي خود، نگارنده را از طريق hsalimgandomi@yahoo.com، در تهيّه و تدوين نمايه‌هاي شماره‌هاي بعدي، ياري فرمايند.