فرايند وام‌گيري و تعامل واژگاني بين زبان فارسي و زبان عربي

ظاهرﺓ القرض اللغوي بين ‌اللغتين الفارسيـﺔ و العربيـﺔ

زبان عربي همانند ساير زبان‌هاي زنده دنيا، واژه‌هايي را از زبان‌هاي ديگر وام گرفته و واژه‌هايي را به زبان‌هاي ديگر فرستاده‌است. در اين تعامل، زبان فارسي بيشتر از ساير زبان‌ها واژه‌هاي خود را به زبان عربي فرستاده و ميزان درخور توجهي از كلمات فارسي به زبان عربي و نيز به زبان قرآن كريم وارد شده‌است. در اين مقاله، تعامل واژگاني بين زبان فارسي و عربي از زمان جاهلي تا پايان عصر عباسي بررسي شده‌است. براي اين منظور، كوشيده‌ايم تا ضمن بررسي پيشينه پژوهش در اين زمينه، راه‌هاي ورود كلمات فارسي به زبان عربي را روشن كنيم. سپس با اشاره به پيوندهاي سياسي، ديني، تجاري، و فرهنگي بين ايرانيان و اعراب، حتي در دوران پيش از پيدايش اسلام، نشان داده‌ايم كه به دليل برتري تمدني ايرانيان بر اعراب جاهلي و نيازي كه مسلمانان به دانش ايرانيان در حوزه‌هاي گوناگون، ازجمله صنعت، كشاورزي، معماري، هنرهاي زيبا، موسيقي و ادب داشته‌اند، بسياري از كلمات فارسي، خواه با اعمال تغييرات آوايي يا حرفي و خواه بدون هرگونه تغيير به زبان عربي وارد شده‌ و حتي در قرآن كريم نيز به چشم مي‌خورند. اين‌گونه كلمات كه با عنوان كلي و عام «دخيل» يا «معرّب» مورد بررسي دانشمندان مسلمان قرار گرفته‌اند، مباحث جالب و درخور توجهي را در قالب موضوع «تعريب» به خود اختصاص داده‌ و دانشمندان بزرگي همچون ثعالبي، سيوطي و جواليقي را به خود مشغول كرده‌اند. در اين مقاله، افزون بر بررسي راه‌هاي ورود اين واژه‌ها به زبان عربي، به نمونه‌هايي از آنها و نيز به واژه‌هايي كه از زبان فارسي به زبان قرآن راه يافته‌اند اشاره‌ شده‌است. سپس مسيله تعريب بررسي شده، و ضمن بيان اختلاف‌نظرهاي موجود بر سر كلمات معرّب، راه‌هاي شناخت اين‌گونه كلمه‌ها و همچنين تغييراتي كه در كلمات غيرعربي هنگام تعريب رخ مي‌دهد، بيان شده‌است.

Arabic language, like other world languages, has borrowed words from other languages, and also has lent words to other languages; but in this regard, the words entered from Persian to Arabic and the Holy Quran are abundant. While studying the literature in this area, in present article, we are going to justify pathways of Persian words in Arabic language by referring to political, religious, commercial and cultural ties between Iranians and Arabs. This study is going to show that even in the pre-Islamic era, before the advent of Islam, because of the superiority of Iranian civilization to the ignorant Arabs, Muslims needed Iranians’ knowledge in various fields such as industry, agriculture, architecture, fine arts, music and literature, and many Persian words, whether by applying word or phonetic changes or without any changes, entered the Arabic language. These words are even seen in Holy Quran. Such kind of words, generally called "involved" or "inflective", have been studied by Muslim scholars, and are related to significant and interesting topics in the form of “Arabicizing" and have drawn the attention of great scientists like "Sa’labi", "Suyuti" and "Javaliqhy". In this study, in addition to examining ways of these words entering Arabic language, some of their examples which also entered Quran, will be mentioned. Then, the Arabicizing is considered. While expressing the difference between inflective words, ways of understanding these words as well as changes which occurred during the Arabicizing of non-Arabic words are explained.