نقد مبنايي بر حكم كيفري مشاركت در قتل عمد قانون مجازات اسلامي

Criticism of the basis of legal sentence for participation in homicide in Islamic Penal Code

پرسش اساسی مقاله این است كه آیا می‌توان ده‌ها، بلكه صدها نفر و همین‌طور جمع زیادی كه در قتل یك نفر هم‌دست بوده‌اند را قصاص كرد؟ آیا این حكم با روح سیاست و عدالت كیفری اسلام، تفسیر حداقلی و به نفع متهم، سازگار است؟ فرضیه و مدعای نویسنده این است كه، جواز قصاص جماعتی كه در قتل یك نفر شركت داشته‌اند با روح قوانین عدالت‌گستر كیفری اسلام و با تكیه بر فهم آیه‌ی مهم و مبنایی قرآن (آیه‌ی 33 سوره‌ی إسراء) ناسازگار و غیرقابل توجیه و حداقل مورد شبهه و تردید است. مهم‌تر این‌كه با یك ارزیابی دقیق از مفاد روایات متعارض و در عین حال مرتبط و سیاق آیات قصاص، حكم به قصاص بیش از یك نفر از شركت‌كنندگان در قتل (لا علی التعیین) و آن هم به اختیار ولی دم، مصداق بارزی از إعمال قاعده‌ی درءالحدود بالشبهات خواهد بود، لذا در قصاص یك فرد از میان جماعت شركت‌كننده در قتل آن‌هم به اختیار اولیای دم و محاسبه‌ تفاضل دیه (كه خود دیه، مجازات مستقلی محسوب می‌شود) عدالت، قصاص و مماثلت در جرم و مجازات بیشتر تأمین می‌شود تا در قتل همه‌ی شركت‌كنندگان به خاطر یك نفر. در ضرورت تحقیق همین بس كه احتیاط در دماء و فروج از اهمّ مسائلی است كه هر چه بیشتر پیرامون احكام آن نقد و نظر صورت پذیرد، احكام متقن‌تر و به حقیقت نزدیك‌تر می‌گردد. در نوشته‌ی پیش‌رو كه به بیان توصیفی- تحلیلی و با ابزار كتابخانه‌ای ارائه می‌گردد، نقدی جدّی و مبنایی بر حكم كیفری مشاركت در قتل عمد دارد.

The main question of the article is whether tens, hundreds or large numbers of people participating in the killing of an individual can be punished in retaliation? Is this sentence compatible with the spirit of Islam and its policy of criminal justice, or with the minimalistic interpretation in favor of the accused? The author hypothesizes and claims that the permission to retaliation against a community of people having participated in the homicide of an individual is inconsistent with the justice-seeking spirit of Islamic Penal Code; moreover, it is unjustified and at least ambivalent and open to doubts based on our understanding of an important and fundamental Qur’anic verse, 33 of Surah Isra (17:33). More importantly, a detailed evaluation of the provisions of conflicting but relevant narratives as well as the language of the verses of qişāş reveals that the sentence to retribution against more than one of the participants in a homicide (without specification) and also available to the choice of the victim’s heir is a clear example of the need to enforce the rule ‘ward off the hudūd by suspicion.’ Hence, the punishment of an individual among the community of participants in an act of homicide especially on the basis of the heirs’ choice and calculated by subtracting the blood money (with that diya being an independent punishment itself) seems to fulfill justice, retribution and the balance (similarity) between crime and punishment much greater than killing all participants for the murder of one person. It would be sufficient to notice the importance of research into this problem in light of the caution urged when it comes to questions of blood and honor: the more critique is made about those issues, the more consistent and closer to the truth become the sentences and rulings surrounding them. The present article aims to apply descriptive-analytic tools in order to criticize the very basis of the criminal sentence against participation in homicide.