جستاري در روش‌شناسي حرمت تكليفي معاملات ممنوعه از ديدگاه امام خميني

An essay on the methodology of obligatory prohibition of forbidden trade from the viewpoint of Imam Khomeini

چگونگی برخورد نهی تحریمی به پیكر معاملات، معمای دشوار مكاسب محرمه است، برخی آن را چون نسیمی پاییزی قلمداد می‌كنند؛ كه رونق بازار این معاملات را خزان كند، برخی دیگر، برخورد نهی تحریمی با معامله را چون برخورد دو ماده‌ی شیمیایی دانند كه با ماده‌ دیگر آمیخته گردد و ماده‌ سومی پدید آید و برخی نیز این برخورد را بسان بمبی دانسته كه به بن بنایی برخورده و یكسره آن را در هم ریزد و اجزایش را متلاشی كند. روش‌شناسیِ شناسایِی حرمتِ معاملاتِ ناروا، گامی نخست و كلیدی در مطالعه مكاسب محرمه است و از جمله‌ آن، شناخت موضوع حرمت معاملات ممنوعه است. از یك سو فقیهان بر این باورند كه؛ اعمال حقوقی ممنوعه‌ای، بسان معامله شراب، داد و ستد ربوی، باطل است و انتقال ملكیت تحقق نیافته است؛ از سوی دگر؛ اغلب فقها بر این باورند كه حرمت تكلیفی اینگونه اعمال حقوقی، حرمتی خاص و مستقل است، گرهگاه مسأله اینست كه؛ مشخص نیست معامله‌ای كه باطل است و در حقیقت رخ نداده، كجای آن حرام است؟ به‌ویژه با علم به اینكه به باور برخی صِرف بده و بستان خالی، فاقد حرمت تكلیفی است. در این نگاشته در پی طرح دیدگاه فقیهان و نقد و تحلیل آن‌ها، در مجالی به گردآوری اعمال حقوقی منهی‌عنه پرداخته وسعی بر آنست كه روش شناسی صحیح، شناسایی حرمت استقلالی و غیر استقلالی با تكیه به آیات قرآن استخراج گردد.

How to deal with the prohibiting forbiddance in the context of trade is the difficult mystery of forbidden professions (makāsib muharrameh). Some would consider it as an autumn breeze, impeding the thriving transactions of the market; others perceive the encounter of the forbidding prohibition with trade as a collision of two chemicals getting mixed with each other and producing a third material; still others think of this contact as a bomb hitting the bottom of a building totally destroying it and disintegrating its parts. The methodology to identify the prohibition of impermissible trade is the key first step in the study of forbidden professions, including recognition of the subject ‘the prohibition of forbidden trade’. On the one hand, jurists believe that legally prohibited acts such as wine trade or transactions based on usury are invalid and ownership transfer is thus not achieved; on the other hand, most jurists believe that the obligatory prohibition of these legal exercises entails a specific and independent prohibition. Thus, the challenge of the problem is that it is not clear how a transaction that is invalid and in fact has not happened can ever be forbidden; especially knowing that according to some views, the mere empty give and take does not entail prohibition. The present paper seeks to mention and analyze and critique the viewpoints of jurists. It also aims at collecting prohibited legal actions and relying on Qur’anic verses it tries to derive a correct methodology for identifying independent and non-independent prohibition.