بررسي مقايسه‌اي قاعده‌ اوّليه در شكّ از ديدگاه محقّق نائيني و شهيد صدر

A comparative study of the primary rule for doubt from the viewpoint of Mohaghegh Nāīnī and Shahīd Sadr

به هنگام شك در تكلیف و نبودن دلیل، جای تمسك به اصل عملی است؛ اما اینكه قاعده‌ اوّلیه در شكّ چیست، میان اصولیان اختلاف نظر است. عدّه‌ای از جمله محقق نایینی برائت عقلی را به عنوان قاعده‌ اوّلیه پذیرفته، و برخی دیگر كه در رأس آن‌ها شهید صدر قرار دارد، قائل به احتیاط عقلی هستند. محقق نایینی با استناد به قاعده‌ «قبح عقاب بلا بیان»، در صدد برهان‌سازی نسبت به دیدگاه خود برآمده است. وی منوط بودن تحرّك به وصول تكلیف را از جمله ادلّه‌ای دانسته كه می‌توان بر آن در راستای اثبات برائت عقلی مبتنی بر قاعده‌ «قبح عقاب بلا بیان» استناد كرد. ایشان معتقد است كه عقاب بر ترك تحرّك، در جایی كه موجب تحرّك وجود ندارد، قبیح خواهد بود. در مقابل، شهید صدر با نقد و رد دیدگاه او، با ارائه نظریه حقّ الطاعه، به اثبات دیدگاه خود پرداخته است. در این پژوهش كه به روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته، ضمن تبیین هر دو دیدگاه و بررسی ادله و نقد آن‌ها و ذكر مبانی نظریه «حقّ الطاعه»، صحّت نظریه شهید صدر بر كرسی اثبات نشانده شده است.

When in doubt over duty and the absence of reason, it is the time for adhering to practical principle; but, there is disagreement among principalists as to what is the rimary rule in times of doubt. Some scholars including Nāīnī have accepted intellectual innocence as a primary rule, whereas others - especially Shahīd Sadr -believe in intellectual precaution. Nāīnī refers to the rule ‘the indecency of punishment before expression’ in order to seek proof for his view. He considers the dependence of mobility upon the receipt of assignment as one of the kinds of evidence that can be referred to in order to prove intellectual innocence based on the rule of ‘the indecency of punishment before expression’. He believes that punishment for the abandonment of mobility where there had been no cause for mobility will be condemned. On the contrary, Shahīd Sadr criticizes and rejects the idea of Nāīnī and seeks to prove his own idea in light of ‘the right of worship’ theory. The present study conducted in a descriptive analytical manner aims at explaining both views, examining their evidences and arguments, and mentioning the foundations of the ‘the right of worship’ theory. Thus, the validity of Shahīd Sadr’s theory will be proved.