سير تكوين نظريه خلع درفقه اماميه

The evolution of Khul’ divorce theory in Shiite jurisprudence

دراین نوشتار سعی شده، با نگرشی دقیق به روند تاریخی «خلع» در دو فراز قبل از اسلام در عربستان و بعد از اسلام، چگونگی آفرینش نظریه‌های پی‌درپی و تكوین «نهاد خلع» به شكل كنونی را كه پشتوانه قانون‌گذاری ایران قرارگرفته، به دست آوریم. در ضمن بیان دیدگاه‌های فقها به دو جریان فكری در حوزه‌ی انحلال نكاح از ناحیه زوجه برخوردیم كه نشانگر جرقه‌ی فكر جدیدی در این نهاد حقوقی و فاصله‌گیری از نظرگاه فقهای متقدم (ابن بابویه، شیخ صدوق، سید مرتضی) بود. اولین فكر با عنوان «وجوب خلع»، توسط ابوالصلاح حلبی پایه‌گذاری و توسط علامه حلی مستدل گردید، اما دیدگاه‌های آنان در این زمینه مجرای جریان انحرافی شد و «خلع» از ابتدای این دوره به پیروی از سلار، از اقسام طلاق و از جانب زوج قرار گرفت و مبدع ایده دوم با نام «خلع معوض» شهید ثانی و سپس میرزای قمی بود، پس از استخراج این دو نظریه، به نظر می‌رسد می‌توان، با الهام از دیدگاه فقهای متقدم، در «نهاد خلع كنونی» بازنگری كرده و نظریه‌ی نوینی را پایه‌گذاری كرد.

This article aims, with a detailed insight into the historical process of Khul’ divorce in two phases in Arabia before Islam and after Islam, to discover the creation of successive theories and the evolution of ‘the Khul’ divorce institution’ to its current form as supporting Iranian legislation. While presenting the views of the jurists, we encountered two streams of thought as regards the dissolution of the marriage by the woman, and this indicates the sparkling of a new idea in this legal institution and the distancing from the point of view of early jurists (Ibn Bābawayh, Shaikh Sadūq, Seyyed Murtaza). The first idea was known as ‘the necessity of Khul’ divorce’, founded by Abul-Salah Halabi and substantiated by Allameh Helli; but, their views in this regard channeled a deviant current. From the beginning of this period, and to follow Sallar Deylami, Khul’ was categorized as a kind of divorce from the side of the husband. The second type of idea known as swap Khul’ was originated by Mirza Qumī and the Second Martyr (Shahīd Thānī). After extracting these two theories and by inspiration from the views of the early jurists, it seems that we can review the current ‘Khul’ divorce institution’ and establish a new theory.