تحليل و نقد دلايل ظن به امامت اسماعيل از منظر منابع اماميه

An analysis and critique of the reasons conjecturing theimamate of Ismā‘īl from the perspective of Imamiyah sources

یكی از مسائلی كه در تاریخ تشیع همواره محل بحث بوده است، مسألۀ ظن به امامت اسماعیل پس از شهادت امام‌صادق (ع) است كه در كتب اسماعیلیه و گاه امامیه بیان شده است. دلایلی كه سبب ظن به امامت اسماعیل شده است، عبارت است از: روایات دال بر تعلق امامت به فرزند بزرگ‌تر، توجه و محبت امام به اسماعیل، وجود نص ساختگی، عدم ‌شناخت مفهوم بداء، شایعۀ زنده‌بودن اسماعیل و تأثیر خفقان دورۀ عباسی در جلوگیری از معرفی علنی امام. این دلایل در پژوهش حاضر بررسی و نقد خواهد شد. در این مقاله، برای شناسایی عوامل احتمالی جعل، روایاتی از ائمۀ پس از امام‌باقر (ع) با مضمون معرفی نام‌های دوازده امام واكاوی و تبیین شده است. این روایات كه مخالفان امامت اسماعیل به آن‌ها استناد كرده‌اند، همراه ‌با نموداری از راویان نشان خواهد داد كه عوامل مطرح‌شده هیچ كدام بر امامت اسماعیل دلالتی نداشته و خطایی از جانب امام‌صادق (ع) در تعیین امام بعدی صورت نگرفته است و روایات دوازده ‌امام را نمی‌توان مجعول راویان دانست. در این راستا، طرح مسألۀ امامت اسماعیل را باید در گمان‌زنی‌های مردم و محذوریت امام در معرفی امام‌موسی‌كاظم (ع) به علت خفقان دوران حكومت عباسی جست‌وجو كرد.

One of the issues always debated in the history of Shi‘ism is the conjecture about the imamate of Ismā‘īl after the martyrdom of Imam Sādiq (AS), expressed in Ismā‘īlī books and sometimes the Imāmī. The reasons that led to the conjecture about the imamate of Ismā‘īl include: the narrations indicating thatimamate belongs to an older child, the attention and affection of the sixth Imam to Ismā‘īl, the availability of bogus text, lack of understanding regardingthe concept of Bidā’, rumors about the survival of Ismā‘īl, and the throbbing effect during theAbbasid rulein preventing public introduction and announcement ofthe Imam. These reasons will be examined and critiquedin the present study.In this paper, for the identification of possible causes of forgery, traditions from the Imams following Imam Bāqir (AS) with the content of introducing the names of the twelve Imams are analyzed and explained. These traditions cited bythose opposing the imamate of Ismā‘īl along with a chart of narrators will show that none of the factors mentioned indicate the imamate of Ismā‘īl, that no error had occurred on the part of Imam Sādiq (AS) in nominating the next imam, and thatthe traditions of thetwelve imams cannot be considered as having been forged by narrators. In this context, the conjecture regardingthe imamate of Ismā‘īl should be seenas public speculations by ordinarypeople and as a consequence of the impediments the Imam (AS) faced in terms introducing Imam Kāzim (AS) as the new imam due to the sociopolitical suffocation conditions during the reign of the Abbasid.