آب انبارهاي تاريخي و كتيبه دار فردوس در خراسان جنوبي

ايران ازنظر آب وهوايي در ناحيه اي خشك قرار دارد. ازاين روي، شرايط اقليمي آن به گونه اي است كه در گذشته و حال، عنصر آب موردتوجه ويژه اي قرارگرفته است. درواقع چگونگي استفاده و بهره برداري از آب، همواره در فرهنگ ايراني از اهميت و جايگاه خاصي برخوردار بوده است. به همين سبب، اين انديشه بخش قابل توجهي از تاريخ معماري ايران را به خود اختصاص داده است. ايرانيان با به كارگيري سازه هايي چون آب انبارها، سعي در بالا بردن ميزان بهره برداري از آب را داشتند. احداث آب انبار براي ذخيره آب در فصول پر آب و استفاده از آن در فصل هاي كم آب صورت مي گرفت. اين مخازن با توجه به شرايط اقليمي و شاخصه هاي اجتماعي، فرهنگي و مذهبي هر منطقه، از طراحي و معماري خاصي برخوردار بوده است. اين ساختارهاي سنتي در بسياري از نواحي مورد بهره برداري عمومي قرارگرفته است. وضعيت اقليمي خشك و كم آب مناطق شرقي ايران، به ويژه در استان خراسان جنوبي منجر به ساخت آب انبارهاي بسياري در اين منطقه شده است. شهرستان فردوس يكي از مناطق اين استان است كه آب انبارهاي متعددي از آن، برجاي مانده است. در ميان آن ها، آب انبارهاي قرايي و خانكوك و حوض انبار سيدي داراي كتيبه هاي موقوفي است. ساخت بناهاي وقفي، نشان از علاقه نيكوكاران در ياري رساندن به ديگر مردم و موجب گستردگي آباداني اقتصادي هر شهر بود. اين بناها توسط ميراث فرهنگي استان خراسان جنوبي موردبررسي اوليه قرارگرفته اند. اما تاكنون مطالعه روشمندي بر روي آن ها انجام نشده و همچنين در هيچ جايي بدان، اشاره نشده است، بنابراين ضرورت و اهميت اين تحقيق بيان مي گردد. هدف اين پژوهش، مطالعه و بررسي سه بناي يادشده است. اين تحقيق ازنظر هدف، بنيادي و ازنظر روش، در زمره تحقيق هاي تاريخي است. يافته اندوزي داده ها به دو شيوه بررسي ميداني و منابع كتابخانه اي انجام گرفته است. نتايج مطالعات بيانگر تنوع سازه هاي معماري بوده و وقف نامه هاي آن ها مي تواند منابع ارزشمندي جهت تبيين ساختار معماري بنا و همچنين فضاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي دوره ساخت بنا باشد.