خوانشي انتقادي از نسبت خيال و عمل‌‌؛ انديشه صدرايي در برابر فلسفه عمل مدرن

A Critical Reading of the Relationship between Imagination and Act: Sadrian Thought versus the Modern Philosophy of Act

از جمله مسايل عمده فلسفه عمل، تبيين نحوه تحقق افعال ارادي انسان است. از بررسي آرا صدرالمتالهين كه در منظومه فكري خود، چيستي و كاركرد خيال را با رويكردي نو مطمح نظر قرار داده است، بر مي‌آيد كه با توجه به سريان علت غايي و نيز نقش علّي خيال و متخيله نسبت به اعمال، ميتوان تبييني علّي و عقلاني از افعال ارادي و ابدان اخروي ارايه كرد. با مقايسه ديدگاه ملاصدرا و نظريه ديويدسون، معروف به نظريه دوگانه «باورـ ميل»، ميتوان دريافت كه اين نظريه در تبيين افعال ارادي انسان، جامع و مانع نيست؛ چرا كه بواسطه بيتوجهي به نقش علّي خيال و متخيله نسبت به افعال ارادي، تبييني جامع از اعمالي كه متاثر از خيال و متخيله بوده‌اند، ارايه نكرده است. همچنين اين نظريه، باور را از مبادي تمامي اعمال برشمرده است در صورتيكه باور تصديقي، جزو مبادي تمامي اعمال بشمار نمي‌آيد. علم‌النفس فلسفي نزد ملاصدرا عنواني كلي براي مباحثي ميباشد كه در آن از عوارض و افعال نفس بحث شده و آنچه را كه فلسفه عمل ميناميم، ذيل آن قرار ميگيرد. ملاصدرا تلاش كرده با بسط و تعالي نظريه قوا به نظريه شيون نفس و با اتكا به آرا خاص وجودشناختي نظير«اتحاد عاقل و معقول، اتحاد مراد و مريد و اتحاد متخِيل و متخيَل»، «نظريه تشكيك» و «حركت جوهري نفس»، و نيز اعتقاد به سريان علّيت و از آنجمله سريان علت غايي در جهان هستي، نظريه‌يي منسجم و مستدل و دربردارنده رابطه نيّت، عمل و عامل ارايه كند.