بررسي تنوع اسانس 21 جمعيت گونه انحصاري ايراني Nepeta kotschyi Boiss.

Essential oil diversity of 21 populations from Iranian endemic species Nepeta kotschyi Boiss.

جنس پونه‌سا (Nepeta) از بزرگترین جنس‌های خانواده نعنا و ایران از خواستگاه‌های اصلی آن است. نپتالاكتون‌ها و فلاونوئیدها، متابولیت‌های ثانویه اصلی گونه‌های پونه‌سا و عامل اصلی ارزش دارویی و فعالیت‌های بیولوژیك آنها می‌باشند. در مورد بررسی فعالیت‌های زیستی متابولیت‌های ثانویه جنس پونه‌سا گزارشهای متعددی وجود دارد كه نشان‌دهنده اهمیت این جنس است. در این تحقیق، تنوع اسانس 21 جمعیت وحشی گونه Nepeta kotschyi Boiss.، از گونه‌های انحصاری ایران ارزیابی شد. به‌منظور حذف اثر محیط، بذر جمعیت‌ها در یك محل كشت و نگهداری گردید. اندام‌های گیاهی در مرحله گلدهی كامل برداشت شدند و پس از خشك شدن در سایه، به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شدند. بررسی كمّی و كیفی اجزای اسانس به‌ترتیب با استفاده از GC و GC/MS انجام شد. بعد از بررسی‌های گیاه‌شناسی و تجزیه اسانس مشخص شد كه جمعیت‌ها از دو واریته مختلف هستند. دو جمعیت بویراحمد1 و بویراحمد2 متعلق به N. kotschyi var. kotschyi و بقیه جمعیت‌ها به N. kotschyi var. persica تعلق داشتند. 23 تركیب در اسانس گونه N. kotschyi شناسایی شد. بیشترین بازده اسانس (وزنی/وزنی) در جمعیت‌های واریته kotschyi  (7/0-5/0%) بدست آمد. در میان جمعیت‌های واریته persica بر ‌اساس تركیب‌(های) غالب اسانس سه كموتایپ اصلی a حاوی نپتالاكتون I (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-آلفا نپتالاكتون)، b حاوی نپتالاكتون II (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-بتا نپتالاكتون) و كوبنول و c حاوی ژرانیل ‌استات و كوبنول شناسایی شدند. جمعیت‌های سمیرم و تفت5 در كموتایپ b، تفت4 در كموتایپ c و بقیه جمعیت‌ها ازجمله جمعیت‌های واریته kotschyi در كموتایپ a قرار گرفتند. در كموتایپ a میزان نپتالاكتون I از 9/53% (چلگرد) تا 8/84% (بویراحمد2) و نپتالاكتون II از 1% (تفت1) تا 7/13% (چلگرد) متغیر بودند. در كموتایپ b میزان نپتالاكتون I از 3/0% (تفت5) تا 9/4% (سمیرم) و نپتالاكتون II از 4/13% (تفت5) تا 7/44% (سمیرم) اندازه‌گیری شد. نپتالاكتون III (a4-آلفا، 7-بتا، a7-آلفا نپتالاكتون) (3/3-3/1%) منحصراً در اسانس جمعیت‌های واریته persica شناسایی شد.

The genus Nepeta is one of the largest genera of the Lamiaceae family, and Iran, particularly, is one of the main centers of origin of this genus. Nepetalactones and flavonoids were reported as major constituents of Nepeta species, and the main cause of their medicinal value and biological properties. There are lots of reports related to biological activities of secondary metabolites of genus Nepeta showing the importance of this genus. In this work, the essential oil (EO) diversity of 21 wild populations from Nepeta kotschyi Boiss., Iranian endemic species, was investigated. For removing the environmental effect, the seeds of populations were planted in one place. Plant aerial parts were harvested at full flowering stage, and after shade-drying, their EO was extracted by hydrodistillation method. EO was quantitatively and qualitatively analyzed by GC and GC/MS. After botanical study and EO analysis, it was revealed that the populations were from two different varieties. Two populations including buyer-ahmad1 and Buyer-Ahmad2, were from N. kotschyi var. kotschyi, and others were stood in N. kotschyi var. persica. Twenty-four components were characterized in the EO of N. kotschyi. The highest amount of EO yield (w/w) was obtained in populations of var. kotschyi (0.5-0.7%). Three main chemotypes were identified among populations of var. persica based on the main component(s) of EO, including a containing NepI (4aα,7α,7aα-nepetalactone), b containing NepII (4aα,7α,7aβ-nepetalactone) and cubenol, and c containing geranyl acetate and cubenol. Except of semirom and Taft5 which were stood in b-chemotype, and Taft4 which was placed in c-chemotype, other populations of var. persica, also populations of var. kotschyi, were stood in a-chemotype. In addition, based on the main component of EO, the populations of var. kotschyi were put in a-chemotype. In a-chemotype, the amount of NepI was obtained between %53.9 (Chelgard) and %84.8 (Buyer-Ahmad2), and NepII was measured between %1 (Taft1) and %13.7 (Chelgard). In b-chemotype, the amount of NepI was measured between %0.3 (Taft5) and %4.9 (Semirom), and NepII was obtained between %13.4 (Taft5) and 44.7% (Semirom). NepIII (4aα,7β,7aα-nepetalactone) (1.3-3.3%) was characterized only in the EO of var. Kotschyi populations.