گونه‌شناسي و سير تحول پشت‌بندها از ابتدا تا انتهاي دوران تاريخي

Typology and Developments in buttresses from the beginning to the historical era in Iranian architecture

ديوار پشت‌بند به عنوان يك سازه بنايي، نقش مهار نيروي رانشي ديوار اصلي را به عهده دارد. اين عنصر معمارانه از ساليان دور، در بناهاي مسكوني و غيرمسكوني، به شيوه‌ها و انواع مختلف استفاده شده است. در اين راستا شواهد باستان‌شناسي، تنها شاخص معتبري هستند كه مي‌توان با رجوع به آنها از پيشينه ديوارهاي پشت‌بند به صورت ضمني آگاه شد. اينكه اولين‌بار در چه بنايي و كجا استفاده شده مشخص نيست، درجايي هم به صراحت به آن اشاره نشده و حتي باستان‌شناسان نيز در گزارشات حفاري خود به اشاراتي كوتاه و ضمني بسنده كرده‌اند، ولي مبتني بر گزارشات محدود در دسترس، مي‌توان به صورت احتمالي استفاده گسترده از اين سازه را از دوره نوسنگي به بعد دانست كه معماران به عملكرد سازه‌اي اين عنصر آگاه شده و به مرور زمان با تجربيات گذشته خود از گونه‌هاي متفاوت آن استفاده كردند. در اين پژوهش گونه‌هاي متفاوت پشت‌بندها از لحاظ موقعيت قرارگيري، فرم و شكل، مصالح به‌كاررفته، فن اجرا، كاركرد فني و تزيينات پشت‌بندها تقسيم‌بندي و مورد بررسي قرار گرفته است. با مطالعه ديوارهاي پشت‌بند در دوران پيش از تاريخ و دوران تاريخي، مشاهده خواهد شد كه هر چند در زمان گذشته يك چارچوب ساختاري با زيربناي علمي، بر‌اساس يافته‌هاي مربوط به قدرت مصالح و قوانين مكانيك‌ها وجود نداشته ولي بر‌اساس تجربه و نگرش عميق به ماهيت و رفتار ساختمان‌هاي بنا شده، كم‌كم و به مرور زمان به درك ساختاري و عملكرد سازه‌اي بهتر ديوارهاي پشت‌بند دست پيدا كردند و نه تنها در تعادل نيروها بلكه در ظاهر و زيبايي آنها نيز تاكيد داشتند. عدم تحقيق جامع در اين خصوص ضرورت پژوهش را ايجاب كرد كه با ابزار مطالعه كتابخانه‌اي و روش تحقيق توصيفي و تحليلي به اين مهم پرداخته شود.

As a masonry structure, buttresses have the role of controlling the sliding force of the main wall. This architectural element has been used in residential and non-residential buildings in various methods and ways from distant years. In this regard, archaeological evidences are the only valid indices by referring to which we can tacitly learn about the record of buttresses. Where and how it has first been used is not known, and nowhere has it been explicitly referred to. Even archaeologists have tacitly and briefly referred to it in their excavation reports. However, based on accessible limited reports, expansive application of this structure can be dated to post-Neolithic era when architects became aware of structural performance of this element and gradually with their part experiences; they used it in a different way with better structural performance. In this research, studied about Buttress types in terms of position, form and shape, used material, execution technique, ornament and technical function. By studying buttresses built during pre-historic and historical period, it will be seen that there were no structural scientific frameworks based on findings related to the strength of materials and mechanical rules. Little by little and through time, architects began to understand structural performance and structural perception of buttresses, owing to the experience and deep attitude towards the nature and behavior of masonry buildings. They emphasized not only the balance in forces, but also their appearance and esthetics. Lack of comprehensive research in this regard necessitated this research, and this issue was dealt with through library studies and descriptive and analytical research method.