بررسي تطبيقي انديشه هاي كلامي مولانا جلال الدين و مولوي كرد درباره جبر و اختيار

A Comparative Study on the Concept of the Theological Determinism and Free Will in Maolawi Kurd and MaoulanaJalaluddin Mohammad Balkhi

پژوهش پيش رو درباره مسيله كلامي جبر و اختيار از ديدگاه سيد عبدالرحيم تاوه گوزي، مشهور به مولوي كرد (1222ـ1300 ق.) و مولانا جلال الدين محمد بلخي (606ـ672 ق.) است. مولوي كرد در منظومه هاي كلامي خود به‌تفصيل به مباحث كلامي و از جمله مسيله جبر و اختيار پرداخته و تلاش مي كند اين مسيله را در محدوده افكار و انديشه هاي ابوالحسن اشعري و البته تا حدودي متفاوت با رويكرد و روش او بيان كند. مولانا جلال الدين بلخي نيز در مثنوي در حدود هفتاد جا متناسب با موقعيت به مسيله جبر و اختيار اشاره داشته است. اشارات مولانا به جبر و اختيار، برخلاف مولوي كرد و متكلمان ديگر كمتر جنبه كلامي دارد. نتيجه اي كه از اين پژوهش حاصل مي شود اين است كه هر دو قايلند به اختيار آدمي در انجام اعمال، با اين تفاوت كه مشرب مولوي كرد براي حل مسيله جبر و اختيار كاملاً كلامي است و استدلال‌هايي كه براي آن ارايه مي دهد خارج از قواعد و ضوابط كلام سنتي نيست، اما مولانا جلال الدين با وجود اشرافي كه بر مباحث اين علم دارد غالباً استدلال‌هايي ديگر براي اختيار داشتن انسان در انجام اعمال ارايه داده است. البته همان‌طور كه در مقاله آمده مولانا جلال الدين، جبر را به ممدوح و مذموم تقسيم‌بندي كرده است. او جبر عارفانه (= معيت با حق و جباري او) را جبر ممدوح و جبر عامّه را مذموم دانسته است. به علاوه در جايي هم به مفهوم كسب اشعري اشاره كرده و آن را پسنديده است. اين پژوهش با روش تحليلي ـ توصيفي با استفاده از منابع كتابخانه اي انجام شده است.

The present study is a comparative survey on the concept of the theological determinism and free will in SeyedAbdolrahimTavegozi, Malawi Kurd, (1222-1300) and MoulanaJalaluddinMohammad Balkhiʹs (606-672) thoughts. Malawi Kurd has considered the concept of theological determinism and free will in his collections and he has respected and recognized AbolhassanAshʹariʹs ideas and thoughts regarding these issues, although Malawi kurdsʹ considerations have been expressed a bit different from those in Ashʹariʹs principles. On the other hand, JalaluddinBalkhi has pointed to the issue of free will and determinism in more than seventy pieces of prose in his Masnavi, though his states are less theological than Malawi Kurd. This research aims at studying the free will and determinism in these two poets’ prose in which both believe in the right of free will for human beings. The difference is that Malawi Kurdʹs manner is theological and his way of thinking and reasoning cannot be placed outside the rules and regulations of traditional theology. On the other hand, JalaluddinBalkhiʹs is a master in this contemplation, so his reasoning is a bit different when the issue is free will and determinism. He has divided the free will into two categories: acceptable and blameworthy. In his book, the former is called a mystical determinism (accompany with God and accepting his determining decree) which is acceptable and praised and the latter is considered as an indecent public determinism. In addition, JalaluddinBalkhi has admired Ashʹariʹs point of view in some points. This research is conducted based on analytical-descriptive method, using the resources found in libraries.