بررسي و تحليل انتقادات فخر رازي به براهين ابن سينا در تجرّد نفس ناطقه

The Examination and Analysis of Fakhr al-Din al-Razi’s Criticisms to Ibn Sina’s Proofs about Tajarrud (Abstraction) of the Rational Soul (al-Nafs Natiqa)

ابن سينا براهين متعددي در اثبات مجرد بودن نفس ناطقه اقامه مي‌كند و در طي آن‌ها اثبات مي‌نمايد كه قوه عقلي جسم يا جسماني نيست. فخر رازي همه اين براهين را نقد و بررسي مي‌كند. برخي از انتقادات او به نظر صحيح نمي‌آيد و ناشي از عدم تامل كافي در مباني ابن سيناست؛ زيرا او در طرح اين اشكالات، حكم علم حضوري را با حصولي، اعتبار لابشرطي ماهيت را با بشرط لايي آن، و جهات فاعلي نفس ناطقه را با جهات قابلي آن خلط مي‌كند و دچار مغالطه ميان احكام آن‌ها مي‌گردد. با وجود اين، برخي ديگر از اين اشكالات مانند نقض به قوه خيال و مادي نبودن آن وارد است و مباني ابن سينا فاقد توانايي پاسخ‌گويي به آن‌هاست؛ زيرا كه برخي از براهين او تجرد قوه خيال را نيز اثبات مي‌كنند، ولي شيخ‌الرييس آن را مادي مي‌داند.

Ibn Sina has stated many proofs to prove the abstraction of the rational soul. By those he has proved that the intellect faculty is not substance and physical (temporal). Fakhr al-din al-Razi studies and criticizes all of these proofs. Some of his criticisms seem incorrect and they have taken from insufficient careful examination (vision) to the Ibn Sina’s bases. Because he confused the knowledge by presence (al-ilm al-huzuri) with conceptual knowledge (al-ilm al-husuli), unconditioned feature of quiddity with negatively conditioned feature of it, the activity of rational soul aspects with the ability to the rational soul aspects in his criticisms and he involved in confusion in their problems (matters). But some of his criticisms are true and reasonable like problems concerning to the imaginative faculty and its immateriality and Ibn Sina’s principles are not able to answer them because some of his proofs prove the abstraction of the imaginative faculty but Ibn Sina believes it is material. Keywords: Ibn Sina, Fakhr al-din al-Razi, The rational soul (al-nafs natiqa), Mujarrad (abstract).