بررسي عنصر زمان در خسرو شيرين نظامي براساس نظريه ي ادبي ژرار ژنت

يكي از مهم ترين نظريه هاي ادبي در بررسي عنصر زمان و روايت، نظريه ي «ژرار ژنت» (نظريه پرداز ساختارگراي فرانسوي) است. در بُعد زمان، ژنت بين زمان متن و زمان روايت تقاوت قايل شده و مسير گردش داستان را از زمان تقويمي به زبان روايي (متن) به سه مبحث عمده ي «نظم (سامان)، تداوم (پيوستگي) و بسامد (تكرار)» تقسيم مي كند. در اين راستا، هدف از پژوهش حاضر، انجام مطالعه اي تطبيقي در شناخت ويژگي هاي متن داستاني منظومه ي خسرو و شيرين نظامي (به عنوان كي از شاخص ترين متون داستاني كلاسيك فارسي) و بررسي عنصر زمان در آن براساس رويكرد روايت شناختي ژرار ژنت بوده است. اين تحقيق به لحاظ هدف داراي روشِ بنيادي- نظري و از نوع كيفي بوده و شيوه ي جمع آوري داده ها نيز به صورت كتابخانه اي مي باشد. همچنين براي بخش اصلي تحقيق از روش تحليل محتوا استفاده شده است. براي ورود به تحليل مورد نظر، كليات محدوده ي متني انتخاب شده (هشت عنوان مهم [538 بيت] كه نزديك به 9 درصد كل ابيات منظومه را دربرمي-گيرد) جهت بررسي و تحليل انتخاب گرديد. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه : غالبا راوي در حال نقل از يك روايِ ديگر است (رواي در راوي)؛ غالب گويه ي روايي از نوع درون گو مي باشد؛ غالبا به دليل وجود بازگشت زماني يا پيشواز زمانيدر محدوده ي متن مورد بررسي، شاهد زمان پريشي بوده ايم. در غالب موارد شاهد توالي رخدادها در داستان و نظم و آرايش آن‌ها به‌ شيوه‌اي‌ خاص و بر مبناي پيرنگ ويـژه در سـخن يـا متن روايي هستيم؛ بنابراين ترتيب زماني به همراه زمان پريشي وجود دارد؛ و از آن جايي كه ديرش زمان داستان با ديرش زمان سخن نامتوازن است؛ بنابراين شاهد ديرش زماني بوده ايم. اكثراً، يك رخداد خاص، چندبار در يك سخن‌ روايي تكرار شده است و بنابراين بسامد زماني وجود داشته است. همچنين درغالب شاهد نوعي بي زماني بوده ايم. از سوي ديگر، راوي در راوي بودن و در واقع، روايت در روايت بودنِ اين بخش ها، زمان را توامان به حال و آينده كشانده و اين مسيله را مي توان يك تدبير زماني همراه با زمان پريشي در نظر گرفت.