تحليل گفتمان مناظره‌ها و مجادله‌هاي حضرت رضا (ع) با دگرهاي گفتماني (مباني قرآني كلامي ساخت‌بندي هويت اسلامي)

Discourse Analysis of Imam Reza Debates and Agonisms with his Discursive Others (Qur’anic- Verbal Bases of Formulating the Islamic Identity)

چكيده: عصر حضرت رضا(ع) صحنه برآمدن جريان‌ها و گفتمان‌هاي بسياري در جهان اسلام است. اين گفتمان‌ها در دو سطح درون‌گفتماني و برون‌گفتماني قابل‌تشخيص هستند. امام هشتم(ع) به‌واسطه مواجهه با موج گسترده اين فرقه‌ها و (خرده)گفتمان‌ها و لزوم روشن‌كردن افكار مسلمانان، به انجام مناظرات و مقابله‌هاي فراواني مبادرت كردند. اين پژوهش به‌دنبال آن است تا ضمن تحليل گفتمان مناظرات و كيفيت مجادله ايشان با گفتمان‌هاي رقيب، اصول حاكم بر خوشه نشانگان هويت‌سازانه- دگرسازانه ايشان را فراچنگ آورد و نسبت ميان آن با مباني رهيافت قرآني را بررسي كند. جستار پيش رو بر آن است تا منطق روش‌شناختي حاكم بر گفتمان مناظرات و مباحثات امام رضا (ع) در حوزه تعيين مرزهاي هويتي را مورد واكاوي و پرسش قرار دهد. برپايه فرضيه مقدماتي، رويكرد گفتمان حضرت مبتني بر اصول كلامي و استوار بر منطق، مولفه‌ها و ابزارهاي نظري و عملي مندرج در قرآن و سنت نبوي مانند احترام و اخلاق‌گرايي، جدال‌احسن (متضاد با مرا )، مولفه‌القلوب، حكمت و موعظه حسنه، مدارا، اجاره و امان دادن، اصالت برهان، ارجاع به فطرت و سرشت پاك بشري، توسل به ادله و مبادي مشترك، احسان و كرامت و... است. در اين نوشتار كوشيده مي‌شود با كاربست چارچوب روش‌شناختي نظريه تحليل گفتمان، مباني و سامانه نشانگاني‌ گفتمان رضوي در مناظره و مقابله با گفتمان‌هاي رقيب ارايه و از رهگذر آن مباني هويتي- دگرسازانه در انديشه ايشان به‌دست داده‌شود.

Abstract: Imam Reza’s era is the stage of the rise of many streams and discourses in the Muslim World. These discourses are recognizable in two intra-discursive and extra-discursive levels. These sects and sub-discourses, and the necessity for clarifying the Muslims’ thoughts, led to many debates and contrasts. This study is about to discursively analyze his debates and the manner of his agonism with the controversial discourses, grasp the dominant principles on his identity-other-making semiotic system and investigate the relation between it and the bases of the qur’anic approach. It is going to examine and question the methodological logic that is prevalent in Imam Reza’s discourse of debates and disputes in the area of identifying the identity borders. According to the primary hypothesis of the study, “the Imam’s discursive approach is based on the verbal principles and the logic, elements and theoretical and practical instruments that are in the Quran and the prophetic tradition; some of which are respect, moralism, proper dialogue, wisdom and preaching the good, tolerance, rent and safeconduct, authenticity of proof, reference to human being’s pure inner nature, appeal to reasons and common bases, beneficence and munificence and so on. This study tries to, through using the methodological framework of the theory of discourse analysis, present the bases and the semiotic system of the Razavi (Imam Reza) discourse in its debate and contrast with the rival discourses and from that give the bases of identity- other-making in his thought.