تحليل نشانه‌‌شناختي سبك سه نگاره شاهنامه فردوسي با عنوان «كشتن بهرام گور، اژدها را»

Semiotic Analysis of style in three illustrations of Shahnameh Ferdowsi entitled “ Bahram Gur kills a dragon”

نشانه‌شناسي به مطالعه نظام هاي نشانه اي در زندگي اجتماعي مي پردازد. نظريّه‌هاي نشانه شناختي در زمينه تحليل آثار هنري و تصويري نيز كارآمد است. نشانه‌شناسي در تحليل متن بصري و سبك آثار هنري به گستره معناهاي متن نزديك مي‌شود. آفرينش هنري، عينيّت بخشيدن به زيباييست و در نگاه نگارگر ايراني قلمرو زيبايي با عالم مثال قرين است. فضا در نگارگري ايراني نموديست از فضاي ملكوتي و هنرمند در بيان آن از زبان واقع گرايانه استفاده نمي‌كند، بلكه زبان او، زبان نماد و نشانه است. مطالعه تطبيقي سه نگاره با عنوان مشترك «كشتن بهرام گور، اژدها را» از سه شاهنامه سلطان ابوسعيد (مورّخ 730هـ.ق)، شاهنامه مكتب شيراز (مورّخ 771هـ.ق محفوظ در موزه توپقاپي‌سراي استانبول) و شاهنامه اي مربوط به مكتب مشهد- قزوين (مورّخ 988هـ.ق) از منظر نشانه شناسي و سبك هنري آن از اهداف نگارندگان در مقاله است. نويسندگان، در آغاز به بحث عالم خيال و تاثير و بازتاب آن در اين نگاره ها مي‌پردازند، سپس نشانه هاي نمادين، نمايه اي و شمايلي را در دو نگاره بررسي و در خلال پژوهش، معني‌هايي ضمني اژدها و بن مايه اژدهاكشي را تحليل كرده‌اند. هم‌چنين شخصيّت بهرام در اسطوره و تاريخ تبيين شده است. اين پژوهش تطبيقي و توصيفي - تحليليست. دستاوردهاي پژوهش نشان مي‌دهد گرچه نگارگر در تصوير كردنِ اصل شعر وفادار است، در عين حال تابع صرفِ متن نبوده است، بلكه با انتخاب فرازي از شعر و در‌آميختن آن با خيال و ارزش هاي عرفي و هنري در برهه تاريخي خود، روايت تصويري خلّاقانه خود را از اين مضمون‌ها ارايه مي دهد.

Semiotics is concerned with the study of sign systems in social life. Semiotic theories are quite functional in the domain of analyzing artistic and pictorial works. In analysis of a visual text and style of works of art, semiotics approach shades of meanings of a text. Artistic creation objectifies beauty and in Persian painter’s view the realm of beauty is synonymous with the ideal world. Space in Persian painting is a manifestation of the divine space and the artist in expressing it does not use a realistic language since his language is a language of sign and symbol. The purpose of this article is the comparative study of three paintings with the common title of “Bahram Gur kills a dragon” in three Shahnamehs, Sultan Abu Saeid (dated 730 HG), Shiraz School Shahnameh (dated 771 HG Kept at Top Kopi museum in Istanbul), and Mashhad-Qazvin School Shahnameh (dated 988 HG) respectively using semiotic and stylistic approach. First the ideal world and its influence and reflection on the illustrations are discussed, then symbolic signs, figures and profiles in them are studied and in between, implicit meanings of dragon and theme of dragon killing are analyzed. Also Bahram’s character in myth and history are dealt with. The nature of this research is comparative, descriptive, and analytic. The outcome of the study shows that although the painter in portraying the original poetry is faithful, meanwhile he has not been a mere follower of the text but with choosing a selected part of the poem, he mingles it with imagination and artistic traditional values of his own era and in this way he presents his own creative portrayal of these themes.