نوخوانش گفتمان علمي در دوره شكوفايي تمدن اسلامي (با تاكيد بر مقايسه روش‌شناسي ابن‌سينا و ابوريحان بيروني)

Revisiting Scientific Dialog in the Flourishing Period of Islamic Civilization (With an Emphasis on a Methodological Comparison of Ibn Sina and Biruni)

نوخوانش گفتمان علمي و روش‌شناسي حاكم بر تمدن اسلامي در دوره‌هاي گذشته بويژه در قرون سوم و چهارم هجري و تبيين و تحليل آن ميتواند نقش بسزايي در ايجاد تمدن نوين اسلامي داشته باشد. هدف نوشتار حاضر تبيين و تحليل روش‌شناسي علمي ابن‌سينا و ابوريحان بيروني جهت ترسيم گفتمان علمي و روشي آن دوره تمدني است. مقايسه تطبيقي روش‌شناسي اين دو انديشمند نشان ميدهد كه ابن‌سينا به تاسي از منطق ارسطويي، سهم بيشتري براي قياس نسبت به استقرا قايل است، ولي ابوريحان بيشتر متمايل به روشهاي تجربي و استقرايي است و فعاليتهاي ميداني و حرفه‌يي بيشتري انجام داده و حتي ابن‌سينا را بجهت تاكيد بيش از حد بر روش تعقلي مورد انتقاد قرار ميدهد. تفاوت ديگر اين دو حكيم در آن است كه بيروني بر مبناي يك ساختار فكري از پيش تعيين‌شده نمي‌انديشد، اما ابن‌سينا در ابتدا تا حدي مدافع ساختار تفكر ارسطويي بوده است؛ اگر چه درنهايت در اشارات و تنبيهات و حكمت مشرقي از ارسطو فاصله ميگيرد. تفاوت ديگر اين است كه در مورد ابن‌سينا گفته ميشود وي قايل به اين بوده كه هر چه را شنيدي در محل امكان بگذار ولي در مورد بيروني گفته ميشود كه وي معتقد بوده هر چه را شنيدي در بوته انكار بگذار تا مگر خلاف آن با دليل و برهان ثابت گردد (كه اين قضاوت مورد نقد قرار گرفته است).

A review of scientific and methodological dialogs dominating Islamic civilization during the last periods, particularly in the third and fourth centuries (AH), and their explanation and analysis could play a significant role in creating a modern Islamic civilization. The purpose of this paper is to clarify and analyze the scientific methodology of Ibn Sina and Aburayhan Biruni in order to expose the nature of the scientific and methodological dialogs of that period of civilization. A comparative study of the methodology of these two thinkers demonstrates that, following the Aristotelian logic, Ibn Sina attached more importance to deduction than to induction. However, Aburayhan was mainly interested in empirical and inductive methods and performed more professional and field studies. He even criticized Ibn Sina for his extreme emphasis on his rational method. Another difference between these two philosophers stems from the fact that Biruni did not confine himself to a pre-determined philosophical structure, whereas Ibn Sina initially defended the structure of Aristotelian philosophy to some extent. However, He finally distanced himself from Aristotle in his al-Isharat wa’l-tanbihat and Oriental Wisdom. Still another difference between the two is said to be that Ibn Sina believed that whatever we hear might be possible, but Biruni maintained that whatever we hear must be denied first unless its opposite is proved through reasoning and argumentation (this judgment has been criticized by many thinkers).