نگين درخشان اسلام در اشبيليه؛ تحليل تاريخي فصوص‌الحكم ابن‌عربي

The Brilliant Jewel of Islam in Seville: A Historical Analysis of Ibn Arabi’s Fusus al-Hikam

ابن‌عربي يكي از شخصيتهاي مهم عرفان نظري در جهان اسلام است. او بواسطه استفاده از مرده ريگ عرفاي بزرگ اسلامي و بويژه ايراني از يكسو و نيز برخورداري از ميراث فكري متفكران مسلمان در غرب سرحدات اسلامي و بويژه اشبيليه يا همان سويل، جايگاه منحصر به فردي در ميان عارفان مصنف مسلمان دارد. منزلگاه فرهنگي اندلس بعنوان خط تقارن فكري عرفان اسلامي با عرفان مسيحي و بخصوص با عرفان يهودي برآمده از پس قرنها در اين نقطه از زمان و مكان و تاثيرگذاري ابن‌عربي بر اين جريانها ضرورت شناخت مستمر او را با قلمهاي مختلف بيشتر نشان ميدهد و در اين ميان او را بايد با فصوص الحكم در ترازوي شناخت قرار داد؛ چرا كه اين اثر بزرگ ابن‌عربي محصول جدي جريان تاريخي عرفان اسلامي و اندلس است. شارحان زيادي فصوص الحكم را شرح كرده‌اند كه همه لزوماً دست ارادت به مصنف نداده‌اند بلكه آرا او را در شرحهايشان نقد نيز كرده‌اند لكن همه او را به بزرگي فكر در اين اثر ستوده‌اند. نوشتار حاضر نگاهي تحليلي به شخصيت محيي‌الدين مي‌اندازد و فصوص الحكم را در ترازوي نگاه مصنف و شارحان آن مورد بررسي شناختي شكلي و محتوايي قرار ميدهد تا از زواياي اين شناخت، جستارهاي بعدي را بصورت تطبيقي در محيط بين‌الادياني اندلس بهتر بتوان انجام داد و انديشه‌هاي اين بزرگمرد مكتب اندلس را در نقطه تقارن فرهنگها بهتر درك كرد.

Ibn Arabi is one of the prominent figures in the field of theoretical gnosis in the world of Islam. He enjoys a unique status among Muslim gnostic-writers thanks to his benefitting from the legacy of distinguished Muslim and, particularly, Iranian gnostics, on the one hand, and the philosophical legacy of Muslim thinkers of the West, especially, of Seville, on the other hand. The cultural center of Andalusia, which was the philosophical meeting point of Islamic gnosis with Christian gnosis and, especially, Jewish gnosis for centuries, clearly reflects Ibn Arabi’s influence over these gnostic schools and indicates the necessity of making a continuous effort at gaining a thorough knowledge of the different aspects of his thoughts and works. From among all his works, Fusus al-hikam seems to be the best criterion for learning about Ibn Arabi because this great book provides a trustworthy account of the history of Islamic gnosis and Andalusia. Several commentators have commented on Fusus al-hikam, but not all of them have praised the writer, and some of them have even criticized his ideas in their commentaries. Nevertheless, all of them have praised the magnificence of his thoughts in this work. The present paper casts an analytic glance at Ibn Arabi’s character and examines this book based on the ideas of its writer and commentators in terms of form and content. It is hoped that the findings of this study can pave the way for more comparative research in the interreligious atmosphere of Andalusia and contribute to a better understanding of this distinguished figure of the Andalusia school as the crossroad of cultures.