معيار تشخيص مسايل فلسفه اولي و ميزان پايبندي فيلسوفان اسلامي بدان

The Criterion for Detecting the Problems of Prime Philosophy and the Extent of Islamic Philosophers’ Commitment to them

پرسش اصلي اين مقاله، اين است كه در تاريخ فلسفه اسلامي، مسايل فلسفه اولي براساسِ چه ملاك مشخّصي متمايز شده‌اند و آيا فيلسوفان اسلامي در مقام واقع به اين ملاك پايبند و ملتزم بوده اند يا نه؟ نگاه به آثار فيلسوفان يوناني به ويژه ارسطو و تامّل در آنها، نشان مي دهد كه سخنان ارسطو در باب موضوع فلسفه اولي متشتّت و گوناگون است و مسايل فلسفه اولي نيز به صورت نظام مند، ازموضوع مشخّصي استنتاج و صورت بندي نشده‌اند. با ورود فلسفه يوناني با همه لوازمش به جهان اسلام، فيلسوفان اسلامي، بويژه شيخ الرييس تلاش نمودند تا به ايضاح موضوع فلسفه اولي و مسايل آن و تشريح رابطه آن دو بپردازند و ملاكي براي تشخيص مسايل فلسفي از مسايل علوم ديگر ارايه كنند. آنها غالباً، موضوع فلسفه اولي را موجود بماهو موجود دانسته و مسايل آن را مشتمل بر محمولاتي تلقي نمودند كه از عوارض ذاتي موجود مطلق محسوب ميشود. بنابرين، ملاك اصلي تشخيص و تمييز مسايل فلسفه اولي، همان عرض ذاتي بودن محمولات آن مسايل براي موجود مطلق معرّفي شد؛ لكن اين فيلسوفان در مقام واقع، از مسايلي بحث نمودند كه به نظر ميرسد محمولات آنها، عوارض ذاتي موجود مطلق نيستند. با تامّل در آثار ارسطو و فيلسوفان اسلامي ميتوان دريافت كه سرّ اين ابهام، در اين رويكرد نهفته است كه آنها ابتدا علوم نظري را به سه علم طبيعي و رياضي و فلسفه اولي تقسيم نمودند و سپس در مقام واقع، مسايل غير قابل بحث در دو علم ديگر را به سمت فلسفه اولي سوق دادند؛ در حالي كه عرض ذاتي بودن محمولات آنها براي موجود بماهوموجود، محلّ ترديد است. نوشتار حاضر بر آن است تا به تشريح و تفصيلِ مستدلّ و مستند ِمطالب و مدّعيات مذكور بپردازد و علّت اصلي عدمِ انسجام بين مسايل و موضوع فلسفه اولي در تاريخ فلسفه اسلامي را تبيين نمايد.

The main question advanced in this paper is as follows: Which specific criterion is used to distinguish the problems of prime philosophy from each other. Another related question here is whether Islamic philosophers really employ this criterion or not. A review of the works of Greek philosophers, particularly Aristotle, indicates that Aristotle’s words regarding the subject of prime philosophy are diverse and divided. It also reveals that the problems of prime philosophy have not been inferred and formulated with reference to a specific subject in an organized manner. In spite of the entrance of Greek philosophy and all its concomitants into the world of Islam, Islamic philosophers, especially Ibn Sina, tried to explain the subject of prime philosophy and its problems, dissect the relationship between them, and provide a criterion for distinguishing philosophical problems from the problems of other sciences. They often considered the subject of prime philosophy to be existent qua existent and assumed that its problems include predicates which are deemed to be among the essential accidents of pure existents. Therefore, the main criterion for identifying the problems of prime philosophy and distinguishing them from each other was introduced as follows: the predicates of those problems had to be essential accidents for absolute existents. Nevertheless, in reality, these philosophers discussed some problems the predicates of which did not follow this rule. A study of the works of Aristotle and Islamic philosophers reveals that the secret of this ambiguity is hidden in an approach according to which they firstly divided theoretical sciences into three categories: natural sciences, mathematics, and prime philosophy. Then, in reality, they transferred the problems that could not be discussed in the other two sciences to the domain of prime philosophy while the equivalence of their predicates with essential accidents for existent qua existent were questionable. The present paper aims to analyze and explain the above claims in detail based on reliable documents and arguments and disclose the main reason behind the lack of conformity between the problems and the subject of prime philosophy in the history of Islamic philosophy.