نقد فخر رازي بر نظريه عقول مشائيان

فيلسوفان مشائي عموماً نظريه اي را در باب عالم موجودات مجرد تام (عقول) پرورش داده اند كه مي توان آن را «نظريه عقول» ناميد. آنان در تبيين نحوه صدور عقول، به قاعده مشهور «الواحد» متوسل شده اند كه بر اساس آن، از علت واحد، تنها معلول واحد صادر مي شود و صدور كثير از واحد ممتنع است. از سوي ديگر در فلسفه مشائي تحت تاثير كيهان شناسي كهن، تناظر عددي ميان تعداد عقول با تعداد افلاك نه گانه برقرار مي شود و بر اين اساس تعداد عقول در ده عقل منحصر مي گردد (هر يك از نُه عقلِ نخست متكفل صدور يك فلك و نهايتاً عقل دهم -كه عقل فعال ناميده مي شود- متكفل تدبير امور عالم تحت القمر دانسته مي شود). فخررازي با نقد قاعده الواحد و نيز مخالفت با تناظر يادشده، ديدگاه مشائيان را مورد نقد قرار مي دهد. وي در تلاشي براي معرفي ديدگاه جايگزين، «نظريه ارواح» را با صبغه اي كلامي پرورش داده است. اين نظريه هر چند از جهت چارچوب مفهومي و نيز مباني و اصول خود با نظريه فيلسوفان تفاوت دارد، ولي به نظر مي رسد كه در اساس تفاوتي بنيادين با نظريه عقول فيلسوفان ندارد.