بررسي طبقات اوليا در عرفان و تصوف اسلامي

A Study of the Degrees of Sages in Islamic Mysticism and Gnosticism

از جمله اعتقادات رايج در ميان اهل تصوف، در رابطه با موضوع ولايت و شناخت ولي، در نظر گرفتن طبقات و تعداد، براي اوليا الله است. متصوفه به استناد آيه 55 از سوره «اسرا» كه خداوند در ضمن آن، مقامي يكسان براي تمام انبيا در نظر نگرفته، براي اوليا نيز مراتبي متفاوت قايل شده‌اند. اهل تصوف آيه يكصدوشصت‌وسوم از سوره «آل‌عمران» را خطاب به اوليا الله دانسته، آن را به درجات و مراتب متفاوت ايشان در نزد خداوند تعبير و تفسير نموده‌اند. افزون‌بر اين آيات احاديثي نيز مستند مشايخ اهل طريقت قرار گرفته است. برمبناي اين نوع از باور، اوليا ‌الله در تصوف اسلامي داراي طبقاتي چند و تعدادي مشخص هستند. تنها با فرارسيدن آخر‌الزمان، نظم حاكم بر اين تركيب و تعداد، بر هم خواهد خورد، و به دنبال آن، جهان به پايان كار خويش خواهد رسيد. به رغم اشتراك‌نظر عارفان، درباره طبقاتِ اوليا؛ اين موضوع از مباحثي است كه اختلاف اقوال درخصوص آن فراوان است. اگر از اشتراك اهل تصوف درباره كليات اين مسيله بگذريم، در بقيه موارد، اختلاف‌هاي فاحش ميان مشايخ اهل طريقت وجود داشته است. در اين نوشتار ضمن بررسي منشا اين موضوع، به سير تاريخي و چگونگي شكل گيري و تكامل آن نيز پرداخته مي‌شود.

Among beliefs prevailing in mysticism is the idea of considering degrees for the sages which is related to Wilaya and knowledge of the Wali. Referring to the Quranic Chapter Al-Israʹ, in which God the Almighty does not consider equal position for all prophets, the mystics have considered some degrees for the sages as well. The mystics maintain that verse 163 of Chapter 2 addresses the sages and hence interpret it as degrees of the sages before God. The wayfarers also refer to some Traditions to substantiate their stand. According to this viewpoint, sages in Islamic mysticism have specific degrees. It is only in the End Times that this order and the number of degrees and stages are removed and consequently the world will reach its end. Despite the commonality of this viewpoint among mystics about degrees of the sages, there serious differences among them in this regard as well. Regardless of the agreement of mystics about the generalities of this issue, there are serious differences among wayfaring mentors. Attempts have been made in the present paper to study the source of this issue, its historical trend, its way of formation and evolution.