تحليل تحولات پديدآمده در مفهوم‌شناسي تفسير اجتماعي قرآن كريم

An Analysis of the Developments Progressed in Exploring the Concept of Social Exegesis of the Holy Qurān

هدف اين پژوهش شناسايي تحولات رخ‌داده در نظرگاه‌هاي تفسيرپژوهان پيرامون مفهوم تفسير اجتماعي قرآن است و به‌دنبال پاسخ اين پرسش است كه آيا تلقي تحليل‌گران، روش‌ها و گرايش‌هاي تفسيري درباره اين گرايش نوپديد، بسان خودِ اين پديده، در طول سده اخير دستخوش فراز و فرود و در نهايت كمال گرديده است؟ مهم‌ترين دستاورد اين پژوهش نيز چنين است: چيستي تفسير اجتماعي در نگاه تفسيرپژوهان نخست، مفهومي بسيط و تنها در قواره يكي از تاثيرات تحولات فرهنگي و اجتماعي جوامع مسلمان بر انديشه و سپس آثار تفسيري مفسران معاصر است و كارايي آن تنها به تلاش براي برقراري سازگاري ميان آيات قرآن و نيازهاي نوين جوامع مسلمان خلاصه مي‌شود (تفسير تطبيقي). اين تلقي در گام پسين خود، علاوه بر مفهوم بسيط نخستين و كارايي محدود آن، عبارت از گرايشي مي‌شود كه با تمامي مسايل مرتبط با حيات فردي و اجتماعي مسلمانان ارتباط مي‌يابد و غايت خود را اثبات صلاحيت و كفايت قرآن براي هدايت‌گري نوع انسان قرار مي‌دهد (تفسير هدايتي). در فرجام و در گام سوم، تفسير اجتماعي به معناي دانشي ميان‌رشته‌اي و مرتبط با گزاره‌هاي علم جامعه‌شناسي نيز مطرح مي‌شود.