معناشناسي «عقل» در روايات «إنّ‌النساء نواقص‌العقول»

Semantics of the Word ‘aql (reason) in Islamic Quotes Referring to Women’s Deficiency of ‘aql

در برخی منابع حدیثی، گزارش‌هایی پیرامون نقص عقل در زنان نقل شده است. وجود چنین روایاتی و رفتار نامناسب برخی مردان در جوامع اسلامی با زنان، موجب شده است بهانه‌ای به دست مخالفان اسلام افتد و ادعا كنند كه قوانین اسلام ضدزنان است. بازكاوی دقیق مفاهیم و معانی واژگان چنین روایاتی، موجب رفع شبهات پیرامون اسلام و حقوق زن خواهد شد. اكثر محققان، «نقص» را به‌معنای كمبود و كاستی، معنا كرده‌اند. به‌علاوه، عقل را به‌معنای عقل نظری یا اجتماعی شمرده‌اند. اما، «نقص» در این روایات، به‌معنای ضعیف‌شدن، و عقل به‌معنای حافظه است. زنان به‌دلیل دارابودن برخی ویژگی‌های جسمی و روحی، احتمال می‌رود كه برخی جزئیات یك رویداد را به حافظه نسپارند. حس بینایی خانم‌ها در مقایسه با آقایان ضعیف‌تر است كه این حالت نیز در به یادسپاری جزئیات یك رویداد مؤثر است. ایام قاعدگی و یائسگی در زنان، موجب برخی اختلالات، مثل افسردگی و كاهش تمركز و دقت در آنان می‌شود. این حالات در ضعیف‌شدن حافظۀ آنان‌ مؤثر است.  

Some hadith sources contain reports about women’s deficiency of ‘aql (reason). Such reports, plus inappropriate treatment towards women by some men in Islamic societies, allow opponents of Islam to take advantage of this opportunity to claim that Islamic rules are against women. Rigorous re-examination of meanings of the words in such reports will resolve disputes over Islam and women’s rights. Most scholars agree that the word naqs means limit, and that ‘aql here refers to practical or social reason. However, the word naqs here denotes deficiency, and ‘aql means memory. Due to certain physical and mental properties, women are likely to miss details of an event. Women’s sight is weaker than men’s, while sight influences storage of event details in memory. Moreover, menstruation and menopause cause certain disorders in women, including depression and lack of focus in women, which, again, have weakening impacts on women’s memory.