فعل آينده در زبان‌ها و گويش‌هاي ايراني

The future tense of the verbs in Iranian languages and dialects

فعل آينده در زبان‌هاي ايراني از دوره باستان تاكنون با تحولاتي همراه بوده‌است. در فارسي باستان ساخت خاصي به نام آينده وجود نداشت و غالباً از وجه التزامي براي اشاره به آينده استفاده مي‌شد. در اوستايي، علاوه‌بر وجه التزامي، فعل مستقل آينده نيز وجود داشت كه از اين ساخت تنها وجه اخباري و صفت فاعلي موجود است. در گروه غربي زبان‌هاي ايراني ميانه، خلا كاربرد فعل آينده با وجه مضارع التزامي و مضارع اخباري جبران مي‌شده‌است. در گروه شرقي زبان‌هاي ايراني (سغدي و خوارزمي)، فعل آينده با افزودن پسوند زمان‌ساز به آخر فعل واژگاني ساخته مي‌شد. در فارسي دري، و به تبعِ آن در فارسي نوشتاري امروز، فعل آينده از تركيب شكل تصريفي فعل معينِ «خواستن» و فعل واژگاني (در شكل مصدر كامل يا كوتاه) بنا مي‌شود. اما در فارسي گفتاري معمولاً اين شيوه كاربردي ندارد و عملاً مضارع اخباري جانشين آن گرديده‌است. در بيشتر گويش‌هاي ايراني ويژگي فعل ِآينده مشابه فارسي گفتاري است. در اين مقاله ضمن بررسي سير تحول تاريخي فعل آينده از گذشته تا به امروز، چگونگي ساخت آن در برخي از گويش‌هاي ايراني مطالعه شده‌است.

The future tense of the verbs has been changed from old period up to now. In Old Persian there was no future tense and often subjunctive mood has been used to refer to the future tense. In Avestan language, there has been an independent futute tense besides subjunctive mood and from this structure just remained the declarative mood and subjective adjective. In the western group of middle Iranian languages, the lack of future tense has been compensated with present subjunctive and present declarative. In the eastern group of Iranian languages, (Sogdian and Kharazmi), the future tense of the verb was made by the addition of tense suffix to the end of the verb. Following Dari Persian in the modern written language, the future tense is made through combination of the auxiliary verb »kh?stan« and the lexical verb (in the full or truncated form of the infinitive). However, the mentioned future tense is not used in the spoken Persian and in practice; it has been replaced with the present declarative. In most Iranian dialects, the future tense characteristic is the same as the spoken Persian. In this paper, while investigating the historical change of the future tense of the verb from past up to now, its structure has been studied in some Iranian dialects.