پرسش و اغراض ثانويه آن در غزليات سعدي

Interrogations and Their Secondary Purposes in Saadiʹʹs Ghazals

علماي معاني پرسش را طلب امري مي‌دانند كه بر گوينده مجهول است و غرض آن را طلب اخبار دانسته‌اند، اما يادآور مي‌شوند كه گاهي جمله‌هاي پرسشي بر معاني ثانويه ديگري دلالت مي‌كنند. در كتاب‌هاي معاني اغراض ثانويه جمله‌هاي پرسشي با اختلاف بيش‌وكم ذكر شده كه عمدتاً برپايه جمله‌هاي قرآن كريم بوده است. متاخران نيز نمونه‌هايي فارسي دربرابر آن اغراض ذكر و به كاركردهاي ثانوي ديگري از پرسش اشاره كرده‌اند. سعدي ازجمله شاعراني است كه در غزل به‌طور گسترده از پرسش براي تمهيدات بلاغي سود جسته است. اين پژوهش با بررسي و كشف اغراض ثانويه پرسش در غزليات سعدي نشان مي‌دهد كه سعدي در غزل براي اظهار كدام اغراض از پرسش بهره گرفته است تا، علاوه‌بر توسعه دانش اغراض ثانويه، بيان كند كه اغراض ثانويه جمله‌هاي پرسشي به همان مواردي محدود نيست كه در كتاب‌هاي معاني قدما و متاخّران آمده است. چون سعدي در غزل از ساختارهاي ويژه گفتار براي القاي ظرايف معنايي و اهداف بلاغي استفاده كرده است، نگارنده با مطالعه آن به بازانديشي اغراض ثانويه جمله‌هاي پرسشي در زبان فارسي مي‌پردازد. پژوهش حاضر برپايه مطالعات كتابخانه‌اي و با روش توصيفي‌ـ‌تحليلي صورت گرفته و يافته‌ها براساس تحليل محتوا بررسي شده است. جامعه آماري پژوهش 714 غزل و حجم نمونه براساس فرمول كرجسي و مورگان 238 غزل است كه به‌شيوه تصادفي منظّم انتخاب شد. نتيجه نشان مي‌دهد كه سعدي به 45 غرض ثانوي در پرسش توجه داشته و اظهار معاني متعدد به‌طور توامان نيز در يك جمله صورت گرفته است.

According to experts in rhetoric, Interrogation refers to asking about a thing which is unknown to the speaker and aims at knowing something; they mention, however, that these statements deviate from their real purposes sometimes and refer to some other secondary meanings. Writers have mentioned more or less different secondary purposes mainly based on the Quran. More recent writers have also provided some examples of more secondary rhetorical purposes. Persian language is among those languages in which different meanings can be inferred from statements. This paper intends to survey the secondary purposes of interrogative statements in Saadiʹs Ghazals. In addition to improving rhetorical knowledge of secondary purposes, this paper shows that secondary purposes of interrogative statements are not limited to what were introduced by old and modern rhetorical writings, since special verbal structures were used by Saadi to indicate minute rhetorical intentions. His Ghazals are the best sources to identify secondary purposes of interrogative statements in Persian. The survey is a theoretical research based on library studies with descriptive-analytic method and the results have been analyzed contextually. Statistical society is 714 and the sample size is 238 based on Krejcie-Morganʹs formula arranged in random sampling. The results show that Saadi paid attention to 45 secondary purposes in interrogations and used different meanings and purposes in one statement simultaneously.