تحليل شناختي استعاره مفهومي ‌«جمال» در مثنوي و ديوان شمس

The Conceptual Metaphor of Jamal (Beauty) in Shams’ Lyrics

در اين مقاله با استفاده از نظريه شناختي استعاره معاصر، كاركردهاي استعاره مفهومي ‌«جمال» و خوشه هاي تصويري مرتبط با آن يعني جهان، انسان، صورت (رخ)، آفتاب، آيينه و جز آن در غزل هاي مولوي تحليل و تبيين مي شود. پژوهش حاضر به اين مي‌پردازد كه پيوندِ ميان استعاره و بنيانِ فكري شاعر به چه شكل است و مولوي چگونه توانسته است ازطريق استعاره جمال، ايديولوژي خود را مطرح كند. بن مايه استعاره مفهومي جمال در گفتمانِ كلامي، براساس نظريه «رويت» است. رويت با ورود به گفتمان عرفان در بافتِ استعاري جمال قرار مي گيرد و انتقال از ايده به استعاره و زبان هنري صورت مي گيرد. از رهگذر بررسي استعاره جمال و خوشه هاي تصويري آن در مثنوي و ديوان شمس درمي‌يابيم كه «خداوند ديدني است». اين انگاره استعاري در ژرف‌ساختِ كلّ اثر نمايان است. مولوي با توجه به اين انگاره، جمال حق را در خرده‌استعاره هاي حسن يوسف، جهان، انسانِ كامل، آفتاب و خوراك به تصوير مي كشد و با كمك همين خرده استعاره ها ديدني‌بودن خداوند را اثبات مي كند. براساسِ مدلِ ارايه شده در اين مقاله، مي توان از رهگذر مطالعه روابطِ ميان استعاره و ايديولوژي، بازخواني تازه اي از ادبيات فارسي به‌ويژه گفتمان هاي عرفاني به دست داد.

In this paper, based on the contemporary theory of cognitive metaphor, the metaphoric functions of Jamal (Beauty) and the clusters of images related to it, namely the world, man, face, sun, mirror, etc. in Mawlaviʹs lyrics are explained. In theology, the motif of conceptual metaphor of Jamal is Roʹyat (vision). Finding its way into mysticism, "vision" is expressed in the metaphor of Beauty and thus the idea is conveyed through metaphoric language. Through the analyses of beauty as a metaphor and its related images in Masnavi and Divan-e Shams, we find out that "God is visible". This metaphoric idea is evident in the depth of the structure of the works. Accordingly, Mawlavi describes the Jamal-e-Haqq (the Beauty of God) through particular metaphors, such as Hosn-e-Yousof (the Beauty of Joseph), the world, the Perfect Man, the sun and food. Using these metaphors, Mawlavi proves that God is visible. In this paper attempt is made to analyze and explain the relationship between metaphor and ideology, and also to suggest a new reading of Persian poetry, especially in regard of mystical discourses.