مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - اهميت حيطه بندي مجلات و تسريع فرآيند داوري: نامه به سردبير

چكيده فارسي :

سردبیر محترم شواهد و مدارك موجود نشان‌‌دهنده رشد روز افزون مقالات منتشر شده در حوزه سلامت می‌باشد، این شواهد گزارش كرده‌اند كه در فاصله سال‌های 1996 تا 2011 میلادی بیش از 25 میلیون مقاله علمی به رشته تحریر درآمده است.1 امروزه دلایل بسیار زیادی از جمله توسعه دانش، حل مشكلات، توسعه‌بخش، سازمان و یا دانشگاه محل خدمت نویسنده برای چاپ و نگارش مقالات علمی وجود دارد2 كه دو عامل اول بسیار مهم و عامل توسعه آموزش در هر كشوری است چرا كه هرگاه نویسنده‌ای نقطه نظر نوینی درباره یك موضوع دارد و یا هنگامی كه فرد راه حل برخی مشكلات مربوط به سلامت را كشف كند، ضروری است تا راه حل مشكل را از طریق یك مقاله پژوهشی در اختیار همگان قرار دهد.2 مراحل نگارش یك مقاله مستلزم صرف وقت زیادی می‌باشد، بر اساس شواهد معمولا از زمان نوشتن نسخه اولیه یك مقاله تا زمانی كه نسخه نهایی آن آماده می‌گردد، مقاله بین پنج تا حداكثر 20 بار مورد بازنویسی قرار می‌گیرد3 گرچه رشد روزافزون نگارش مقالات علمی توسعه بهداشت و سلامت را به دنبال خواهد داشت اما بررسی‌های دقیق نشان‌دهنده این موضوع است كه تعداد كمی از این مقالات به یافته‌ها و اكتشافات بسیار نوین می‌پردازند و به‌عبارت دیگر بسیاری از این مقالات یا تكرار شده نتایج پیشین هستند كه تنها به روز شده‌اند و یا كاربرد این مقالات در عمل بسیار سخت بوده و تنها هدف چاپ یك مقاله بوده است.1 حال سوال این است كه چرا با چنین سرگردانی در چاپ و نگارش مقالات مواجه هستیم؟ امروزه هنگامی كه یك نویسنده با مشكل مواجه می‌شود و یا یك ایده در زمینه توسعه علم را در نظر دارد، با تمام توان و با انگیزه بالا اقدام به نگارش مقاله می‌كند و همانگونه كه گفته شد این اقدام بسیار زمان بر بوده و فرسایشی است، در نهایت پس از اینكه پژوهشگر این رنج‌ها را تحمل كرده و مقاله آماده ارسال به مجله می‌شود، نویسنده وارد مرحله اصلی چاپ مقاله و هفت خان آن شده است، چرا كه در بدترین حالت ممكن است مقاله در مرحله اولیه رد شود، گرچه رد یك مقاله توسط یك مجله به معنای خاتمه حیات آن نیست3 اما هنگامی كه بدون دلیل كافی، در مرحله اولیه رد می‌شود، اولین ضربه را به نویسنده مقاله وارد می‌كند، آیا مقاله بی‌ارزش است؟ چرا مقاله رد شده است؟ اشكال كار كجاست؟ این‌ها سوالاتی هستند كه فكر نویسنده را پر می‌كنند. كاش مشكل به همین‌جا پایان می‌گرفت، اما مشكل بعدی هنگامی است كه سردبیر، مقاله را مورد لطف و عنایت خود قرار داده و آن را شایسته ارسال به مرحله داوری می‌كند، مشكل فرآیند طولانی‌مدت و فرسایشی داوری مقالات است كه داوران آن را مورد بی‌مهری خود قرار می‌دهند. بیشتر داوران مجلات علمی، اساتید و مسئولان دانشگاهی بوده و معمولا بسیار گرفتار هستند، اما هنگامی كه یك استاد یا یك مسئول خود را به‌عنوان داور یك مجله معرفی می‌كند آیا نباید خود را متعهد بداند و وظیفه خود را به‌خوبی انجام دهد، مشكل اینجاست كه یك مقاله به روز، با فرآیند طولانی داوری كه گاهی به بیش از یك سال می‌انجامد، قدیمی شده و ارزش آن كاهش می‌یابد، در این حال كاش آن مقاله پس از یك‌سال فرآیند داوری به چاپ برسد و كابوس تمام شود. اما وای به زمانی كه مقاله پس از یك‌سال رد شود، آن‌گاه مقاله به مجله دیگری فرستاده می‌شود و مقاله به دلیل قدیمی بودن هرگز امكان چاپ پیدا نخواهد كرد، در این صورت است كه نویسندگان امید خود را برای نگارش مقالات از دست داده و تنها به مقالاتی روی می‌آورند كه پیش‌تر چاپ شده‌اند، از این رو به‌جای تولید علم و حل مشكلات، اقدام به نوشتن مقالاتی خواهند كرد كه همانند مقالات چاپ شده نگارش یافته‌اند و تنها به تغییر زمان آن مبادرت می‌كنند. حال وظیفه مدیر مسئولان و سردبیران مجلات علمی است كه تیم تحت رهبری خود را اعم از هیئت تحریره و داوران مجلات، مورد ارزیابی قرار دهند تا وظایف خود را به‌خوبی انجام داده و در انجام آن كوتاهی نكنند و حتی اگر قرار است یك مقاله رد شود این فرآیند را تسریع بخشند، همچنین مجلات علمی می‌توانند حوزه‌های مورد نظری را كه در آن زمینه مقالات را به چاپ می‌رسانند و داورانی متناسب با آن دارند (سرعت بخشیدن به فرایند داوری) را مشخص نمایند و آشكارا بیان كنند كه چه نوع مقالاتی و با چه ویژگی‌هایی به چاپ می‌رسانند تا از سردرگمی و اتلاف وقت مجله و نویسندگان نیز جلوگیری نمایند.