خلود از منظر مولانا جلال الدين بلخي و مقايسه آن با نظرگاه ملاصدرا

The concept of eternity from the prospective of Mawlana Jalal ad-Din Balkhi and its comparison with Mulla Sadraʹs

بحث خلود و جاودانگی در ادامه حیات و زندگی پس از مرگ، از مباحث مهم و بنیادین ادیان الهی به­شمار می­رود. این مسئله با رویكردهای فلسفی، كلامی، عرفانی و قرآنی مورد توجه اندیشمندان مذهبی به­خصوص علما و عرفای مسلمان واقع شده است. با توجه به اینكه حكمت متعالیه‌ صدرایی بی‌ارتباط با عرفان اسلامی نبوده و در ساختار كلی‌اش بخشی را وامدار اندیشه­های عرفانی است، این پژوهش درصدد است تا اندیشه ملاصدرا، حكیم مسلمان را در باب خلود، به­خصوص پیرامون خلود در عذاب، با آرا و افكار مولوی، عارف شهیر و نامی جهان اسلام مقابل و برابر گذارد. آنچه در این پژوهش به شیوه تحلیلی - توصیفی معلوم شده، این است كه بیشتر معتقَداتی كه ملاصدرا دراین­باره - بنابر مشربی فلسفی - آنها را در قالب استدلالات برهانی تصویر می‌كند، دارای سابقه قبلی و صورتی لطیف و متمثّل و متخیَّل در قالب اشعاری عالى، در آثار مولانا هستند. البته در این میان مواضع مخالف نیز وجود دارد كه در متن بدان اشاره خواهد شد.

As one of the most important and fundamental concepts in the divine religions, eternity and immortality after death has always been paid too much attention by religious thinkers mainly Muslim scholars and mystics from philosophical, mystical ,theological, and Quranic approaches. Since Mulla Sadraʹs transcendent theosophy is not far from Islamic mysticism and even some parts of its general framework have so much been affected by mystical thoughts, this paper seeks to compare Mulla Sadraʹs thoughts, especially focusing on dwelling in agony, with those of  Mawlanaʹs. What being found out by means of a descriptive - analytical method is that most of Mula Sadraʹs philosophical beliefs, having been illustrated in a logical framework, had been mentioned in Mawlanaʹs figurative and imaginative poems. That is to say that in this regard, also, some opposing attitudes exist which are mentioned in the text.