تاثير پيرامتن ها بر شكل گيري يا تحريف معناي متن: بررسي دوگانگي رمان شطرنج با ماشين قيامت از دريچه پيرامتن ها

در خوانش رمان شطرنج با ماشين قيامت، شاهد دوگانگي اي هستيم كه نه تنها در مضمون و تصاوير متن، بلكه در تصورات راوي و شخصيت هاي داستان نيز نمود يافته است. اين داستان از يك سو با موضوع جنگ هشت ساله ايران نوشته شده و قاعدتاً بايد دنباله رو آثاري باشد كه با انديشه اي ديني، شهادت را مرگي شامخ و قهرماني و حاصل انتخاب انسان براي سعادت ابدي مي پندارند و از سوي ديگر شاهد مفاهيم پوچگرايانه و جبرباوري هستيم كه جنگ و اصولاً آفرينش را محصول سلطه قضا و قدر الهي مي شمرد. اين موضع نامتوازن در پيرامتن هاي رمان تشديد شده است. در نظريه ژرار ژنت، پيرامتن به تمام آن عناصري اطلاق مي شود كه پيرامون يك متن به وجود مي آيند و در شكل دهي به معناي متن، نقش موثر دارند. پيرامتن هاي دروني رمان شطرنج با ماشين قيامت، يعني نام رمان، طراحي روي جلد و سرنوشته ها، گوياي جهتگيري جبرانديش و ضدجنگ داستان است؛ حال آنكه پيرامتن هاي بيروني، مانند اظهارنظرهاي نويسنده در مصاحبه ها، گزارش هاي خبرگزاري هاي وابسته به حاكميت و عناصر تبليغاتي انتشارات سوره مهر، اين كتاب را در رديف آثار ارزشي و معادباور دفاع مقدس معرفي كرده اند. بخشي از اين دوگانگي به نحوه پايان بندي داستان مربوط مي شود و بخشي نيز به فعاليت هاي خارج از متنِ نويسنده، مانند انتخاب بنگاه نشر سوره مهر كه به چاپ كتاب هاي ايدئولوژيك شهرت دارد. به نظر مي رسد دوگانگي مذكور، برخاسته از بصيرت دوگانه نويسنده در وجود طيف هاي متنوع خواننده و تلاش او براي جلب رضايت همه مخاطبان و تسهيل امر چاپ كتاب، صورت گرفته است.