از يقين به ترديد: بررسي تحول وجه نماييِ قهرمانِ رمان طوبي و معناي شب از ديدگاه نشانه شناسي اجتماعي

هدف اصلي اين مقاله، بررسي روابط قدرت در رمان طوبي و معناي شب با تاكيد بر مسئله جنسيت و بازنمايي جنسيت در اين رمان است. يكي از ابزارهايي كه زبانشناسي اجتماعي هليدي براي بررسي متون و آشكار ساختن سازوكارهاي ايدئولوژيك آن در اختيار مي گذارد، بررسي ساختار وجه و وجه نمايي است. در اين پژوهش، با تاكيد بر نقش وجه-نمايي در توليد متون و بازتوليد روابط قدرت و مناسبات جنسيتي، به بررسي وجه نمايي در رمان طوبي و معناي شب، با روش توصيفي- تحليلي پرداختيم. در اين رمان، چشم انداز تاريخي هفتاد ساله اي از زن ايراني ارائه مي شود؛ اما طوبي، شخصيتِ زنِ محوري، در اين سير تاريخيِ رو به جلو، نه تنها دستاوردي در رسيدن به اهدافش نمي يابد، بلكه سيري قهقرايي را مي پيمايد. طوبي در ابتداي رمان، زني است كه به ضرس قاطع و با كمال اطمينان سخن مي گويد؛ اما در پايان رمان، فردي است كه به هيچ چيز يقين ندارد و هيچ باوري در گفته هايش نيست. درواقع، سير تحول وجه نماهاي طوبي از قطعيت و بايدِ بيروني به ترديد و شايدِ دروني ميل مي كند. اين استحاله دروني و ستروني روحي طوبي در پايان رمان، در ارتباط مستقيم با مناسبات و كاركردهاي گفتماني كلان ترِ اجتماعي در دوران قاجار و پهلوي اول قرار مي گيرد؛ مناسبات اجتماعي اي كه زنان را از انديشيدن، گفتن و مشاركت اجتماعي در فضاي بيرون بازمي دارد.