اثربخشي آموزش مهارت‌هاي اجتماعي بر مشكلات رفتاري نوجوانان با كم‌تواني ذهني

Research Paper: Effectiveness of Social Skills Training on Behavioral Problems in Adolescents with Intellectual Disability

هدف كودكان و نوجوانان هر روزه با گستره وسیعی از موقعیت‌های مسئله‌ساز اجتماعی مواجه هستند. كم‌توانی ذهنی نوعی ناتوانی است كه به‌وسیله محدودیت معنی‌دار هم در كاركرد هوشی و هم در رفتار سازشی مشخص می‌شود. این ناتوانی قبل از 18 سالگی رخ می‌دهد و میزان شیوع آن بین یك تا سه درصد كل جمعیت برآورد شده است. بیشتر افرادی كه با كم‌توانی ذهنی شناسایی می‌شوند، در طبقه كم‌توانی ذهنی آموزش‌پذیر قرار می‌گیرند. كودكان و نوجوانان كم‌توان ذهنی در مهارت‌های اجتماعی نقص دارند؛ بنابراین آموزش مهارت‌های اجتماعی معمولاً بخش جدایی‌ناپذیر برنامه‌های مربوط به افراد كم‌توان ذهنی است. این موضوع اهمیت دارد كه دانش‌آموزان بتوانند با خانواده، همسالان، معلمان و دیگر افراد جامعه روابط اجتماعی مثبتی برقرار و آن را حفظ كنند. كودكان كم‌توان ذهنی علاوه‌بر مشكلات شناختی و اجتماعی، مشكلات رفتاری و هیجانی را نیز نشان می‏دهند. اختلال‏های رفتاری، مشكلات فردی و اجتماعی بسیاری ایجاد می‌كند و ابتلای كودكان به این اختلال‏ها معضلات فراوانی برای خانواده و مدرسه به‌وجود می‏آورد. همچنین آن‏ها را در مقابل آشفتگی‏های روانی و اجتماعی دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی آسیب‏پذیر می‏كند. آموزش مهارت‏های اجتماعی به‌ویژه در دوره نوجوانی، می‏تواند تأثیرات مثبتی بر رفتارهای دانش‌آموزان كم‌توان ذهنی و مشكلات آن‏ها در این حوزه داشته باشد؛ بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی آموزش مهارت‏های اجتماعی بر مشكلات رفتاری نوجوانان كم‏توان ذهنی آموزش‌پذیر بود. روش بررسی روش مطالعه حاضر نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون همراه با گروه كنترل بود. جامعه این پژوهش را تمامی نوجوانان كم‌توان ذهنی آموزش‌پذیر 14 تا 16 ساله شهر تهران تشكیل می‌دادند. در این پژوهش 28 نوجوان كم‏توانی ذهنی 14 تا 16 ساله به روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند و به‌صورت تصادفی در دو گروه كنترل و آزمایش قرار گرفتند. ابزار پژوهش، بخش مشكلات رفتاری پرسش‌نامه مهارت‏های اجتماعی گرشام و الیوت بود. والدین و معلمان پرسش‌نامه مشكلات رفتاری را برای تمامی آزمودنی‌ها تكمیل كردند و پس از تكمیل پرسش‌نامه‏ها آزمودنی‏های پژوهش به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و كنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش در یك برنامه آموزشی ده جلسه‌ای شركت كردند كه مهارت‏های اجتماعی را به‌صورت انفرادی آموزش می‏داد. گروه كنترل در كلاس‏های معمولی مدرسه شركت كردند و مداخله‏ای در زمینه مهارت‏های اجتماعی دریافت نكردند. پس از اجرای این مرحله، معلمان و والدین دوباره پرسش‌نامه مشكلات رفتاری را برای تمامی آزمودنی‏ها (گروه آزمایش و كنترل) تكمیل كردند. برای بررسی طبیعی‌بودن داده‌های به‌دست‌آمده از پیش‌آزمون و پس‌آزمون، از روش‏های آمار توصیفی مانند میانگین، انحراف از استاندارد و آزمون كولموگروف-اسمیرنف و برای تجزیه‌وتحلیل آنها از روش‏های آمار استنباطی مانند تحلیل كواریانس استفاده شد. یافته‌‌ها نتایج نشان می‏دهد كه در زمینه مشكلات رفتاری میان میانگین نمرات پیش‏آزمون-پس‏آزمون گروه‏های آزمایش و كنترل هم از نظر مادران و هم از نظر معلمان تفاوت وجود دارد. بااین‌حال تجزیه‌وتحلیل داده‏ها با استفاده از تحلیل كواریانس نشان می‏دهد كه این تفاوت در میانگین از نظر آماری معنادار نیست (P>0/05)؛ یعنی در مشكلات رفتاری نوجوانان كم‏توان ذهنی تغییری ایجاد نشده است.  نتیجه‌گیری یافته‌های این پژوهش نشان داد كه آموزش مهارت‌های اجتماعی بر مشكلات رفتاری افراد كم‏توان ذهنی تأثیر معناداری ندارد. نتایج این پژوهش اثربخش نبود، اما شواهد پژوهشی نشان می‌دهد كه افراد با تأخیرهای شناختی مانند كم‏توانی ذهنی برای موفقیت به برنامه‌ای نیاز دارند كه آموزش‌های تحصیلی، شغلی، زندگی روزانه و مهارت‌های اجتماعی را با هم دربرگرفته باشد. ازاین‌رو آموزش مهارت‏ها در ابعاد مختلف مانند مهارت‌های اجتماعی برای یادگیری كودكان و نوجوانان كم‏توان ضروری به‌نظر می‌رسد.

Objective children and adolescents are faced with wide range of social challengeable situations every day. Intellectual Disability is a condition that determined by significant limitations both in intellectual functioning and in adaptive behavior. This condition occurs before the age of 18 years. The prevalence of intellectual disability is estimated to be at 1-3% of the total population.  Children and adolescents with intellectual disabilities have deficits in social skills and hence, require social skills training.  It is important for students with intellectual disability to make and maintain positive social relationships with family, peers, teachers and other community members. Social skill training will have the most positive effects on the behavior of students with intellectual disability during the adolescence period. The present study was designed to investigate the effect of social skills on behavioral problems in adolescents with intellectual disability. Materials & Methods This was a quasi-experimental research with pretest and posttest and a control group. The study population included 28 adolescents aged 14-16 years with mild intellectual disability in Tehran who were selected using the convenience sampling method.  The subjects were randomly assigned into control and experimental groups. The experimental group participated in a training program for 10 sessions. In these sessions, social skills were taught individually. The control group did not receive any social skills training. After this stage, problem behaviors questionnaires were completed by all subjects (control and experimental group). The data obtained was analyzed using descriptive statistics (such as mean, standard deviation and Kolmogorov-Smirnov test for normality of the data) and inferential statistics (such as analysis of covariance). Results It was found that despite the difference in pre-posttest mean between both the groups, social skills training did not have any significant effect on the behavioral problems of students with intellectual disability (P>0.05). Conclusion This research showed that social skills training were not significantly effective on behavioral problems in adolescents with intellectual disability. Although our results were not effective, research evidence shows that people with cognitive delays (such as intellectual disability) require social skill training programs that include all of their academic, career, daily life, and social skills. As social skills learning plays a role in personal and social adjustment, it is necessary to pay more attention to these skills.