مناسبات عامليت و ساختار از ديدگاه علامه محمدتقي جعفري

اين مقاله بر آن است تا با نگاهي متفاوت از نگاه‌هاي غالب اروپامحور، آثار يكي از تراث علمي ايران اسلامي يعني علامه جعفري? را بررسي و چارچوبي نظام‌يافته از تلقي ايشان درباره مسيله رابطه ساختار و عامليت را ساخته و پرداخته كند. اين مسيله به‌عنوان يكي از مهم‌ترين مسايل كلان جامعه‌شناسي، در حوزه هستي‌شناسي اجتماعي قابل بحث است. در اين مقاله براي اكتشاف، ساختاربندي و بسط نظريه علامه جعفري به آثار به جا مانده از ايشان رجوع و تلاش شده با نگاهي جامع به تمامي اين آثار، دلالت‌هاي جامعه‌شناختي وابسته به اين مسيله را استخراج و نظريه صايب ايشان را كه به صورت پراكنده در آثار وي وجود دارد تبيين كند. اين پژوهش در مقام تحليل، رويكرد توصيفي?تحليلي دارد. به نظر مي‌رسد علامه جعفري درباره مسيله ساختار‌?عامليت نگاهي دوگانه دارد. به اين معنا كه حكمي كلي در مورد عاملان و تمامي ساختارها ابراز نمي‌كند؛ بلكه معتقد است كه هر فرد با يك طبيعت اوليه و خارج از زنجيره عوامل جبري پا به اين جهان مي‌گذارد. اين مختصات اوليه مي‌تواند هويتي خاص براي فرد به دنبال داشته باشد و به وي نوعي استقلال شخصيت اعطا كند. از سوي ديگر فرد به‌عنوان يك كنشگر اجتماعي در خلا رشد نمي‌كند؛ بلكه پس از ورود به اين جهان تحت تاثير عوامل طبيعي، محيطي و ساختارهاي از پيش شكل گرفته اجتماعي و حتي غرايز شخصي و خودِ طبيعي‌اش قرار خواهد گرفت. نوع حيات فرد و چگونگي مواجهه او با اين منابع تاثيرگذار، تعيين‌كننده اصالت كنش فرد يا اصالت ساختارهاي اجتماعي در مورد اوست.