مقايسه كارايي روش‌هاي TOPSIS رستري و MOLA در آمايش سرزمين مورد شناسي: حوضه آبخيز حبله‌رود

Comparing the Performance of Raster-Based TOPSIS and MOLA Methods in Land Use Planning Case Study: Hable-Rood Basin

امروزه به دليل وجود بحران‌هاي محيط‌ زيستي حاصل از استفاده غير منطقي و تبديل زمين، ارزيابي توان بوم‌شناختي و آمايش كاربري‌ها در سرزمين قبل از اجراي توسعه، امري ضروري است. روش‌هاي متفاوتي در جهان براي ارزيابي و آمايش سرزمين استفاده مي‌شوند. روش‌هاي رتبه‌بندي براساس شباهت به راه حل ايده آل (TOPSIS) و تخصيص كاربري‌ها بر اساس اهداف چندگانه (MOLA)، از جمله روش‌هاي ارزيابي و آمايش چندمعياره هستند. در اين مقاله از روش‌هاي TOPSIS و MOLA براي آمايش رستري سرزمين در حوضه حبله‌رود استفاده شده است. براي اين منظور، از نقشه‌هاي توان بوم‌شناختي، اقتصادي و اجتماعي به عنوان معيار ارزيابي استفاده شد و كاربري‌هاي آبزي‌پروري، باغداري، توسعه و مرتعداري به عنوان گزينه‌هاي ارزيابي در نظر گرفته شدند. در ابتدا روش آنتروپي براي وزن‌دهي نقشه‌هاي توان استفاده شد. سپس، روش TOPSIS براي اولويت‌بندي كاربري‌ها در منطقه استفاده شد. روش‌هاي آنتروپي و TOPSIS هر دو به شكل رستري در نرم‌افزار ايدريسي اجرا شدند. در مرحله بعد به منظور مقايسه نتايج، روش MOLA نيز در نرم‌افزار ايدريسي براي آمايش كاربري‌ها استفاده شد. نتايج حاصل از دو روش، مورد تحليل و مقايسه قرار گرفت. همچنين، به منظور بررسي نحوه چينش كاربري‌ها، پارامترهاي سيماي سرزمين براي نقشه‌هاي آمايش نهايي به وسيله نرم‌افزار FRAGSTATS محاسبه شد. نتايج نشان داد روش‌هاي TOPSIS و MOLA هردو نقشه‌هاي آمايش مطلوبي را ارايه مي‌كنند؛ اما نحوه چينش كاربري‌ها در منطقه در آنها متفاوت است؛ به طوري كه نتايج آنها تنها در 41/57 درصد مساحت منطقه با يكديگر هم‌پوشاني دارند. تحليل پارامترهاي سيماي سرزمين نشان داد كاربري‌ها در روش TOPSIS داراي پيوستگي بيشتري هستند؛ در حالي‌كه در روش MOLA كاربري‌ها در بعضي مناطق داراي پراكندگي هستند. هر دو روش مورد استفاده داراي نواقص و مزايايي هستند و يكي از مسايل مهم در مطالعات آمايش سرزمين ارايه راهكارهايي براي بهبود اين روش‌ها و يا حتي استفاده از نتايج تركيبي اين مدل‌هاست.

Environmental crises of today caused by the irrational use and land conversion, have made ecological evaluation and land use planning ever more essential. Different methods are used in land evaluation and land use planning. Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution (TOPSIS) and Multi-Objective Land Allocation (MOLA) are two of the multi-criteria evaluation and land use planning techniques. In this paper, TOPSIS and MOLA were used in raster based land use planning in Hable-Rood Basin. Ecological, economic and social evaluation maps were used as criteria and aquaculture, gardening, town and rural development and rangeland management were considered as the alternatives of land uses. Entropy method was used for weighting evaluation maps and then TOPSIS was employed to prioritize land uses in the study area. Both entropy and TOPSIS were implemented in raster format through Idrisi software and for comparison, the MOLA module was used in Idrisi software. The results of the two methods were compared and analyzed. Also, to examine the spatial pattern of the resulting land use maps, landscape metrics were calculated using FRAGSTATS software. The results showed that spatial patterns of the TOPSIS and MOLA are different with an overlap of 57.41 percent. Analysis of landscape metrics showed that spatially land uses are compacted in TOPSIS, while in MOLA they are dispersed in some areas. Both methods have their advantages and disadvantages. An important issue in current land use planning practices is enhancement of these methods for which we suggested a combination of the results obtained through the two methods.