پارادايم اسلامي روش‌شناختي علوم انساني

تحقق علوم انساني براساس دو ركن اصلي است: يكي، ركن روش‌شناختي؛ يعني تنظيم مدل و تدوين پارامترهاي پارادايمي علوم انساني از ديدگاه انديشه ‌اسلامي و دوم، نظريه‌پردازي كه براي فهم و تبيين واقعيت اجتماعي لازم است. در اين مقاله به ركن اول از ديدگاه اسلام پرداخته شده است. باتوجه به روش‌شناسي علوم انساني، هر علمي يك‌سري مفروض‌ها و پيش‌فرض‌هاي هستي‌شناختي، انسان‌شناختي، معرفت‌شناختي و رو‌ش‌شناختي بنياديني دارد. نظام معرفتي اين مجموعه از پيش‌فرض‌ها كه در اصطلاح پيكره نظري، يا ديدگاه نظري يا «پارادايم» ناميده مي‌شود، يكي از مباحث جدي در روش‌شناسي هر علمي است. حال پرسش اين است كه چه جايگاه و نقشي پارادايم مي‌تواند در روش‌شناسي علوم انساني داشته باشد؟ پارادايم اسلامي علوم انساني، چگونه پارادايمي است؟ الگو و پارادايم اسلامي علوم انساني با الگوي و پارادايم غيرديني علوم انساني چه تفاوت يا تفاوت‌هايي دارد؟ روش اين مقاله براساس تفسير موضوعي، تحليل متن است. مبناي كار براساس روش تحليل متن، اين‌گونه است كه ابتدا پرسش‌هايي طرح مي‌شود و بعد به جستجوي پاسخ آن در متن ‌پرداخته مي‌شود. در روش تحليل متن ارتباط بين رجوع به متن و نتيجه‌گيري درباره هر مطلب، دو سويه و مكرر است؛ يعني با طرح پرسش، جستجو در متن آغاز مي‌شود و پس از مطالعه متن ممكن است، برخي از قسمت‌هاي آن معناي قسمت‌هاي ديگر را عوض كند. نتيجه اينكه مولفه‌هاي پارادايمي علوم انساني از ديدگاه آيات در دو بُعد تنظيم مي‌شود: بُعد نخست، جهان‌بيني است كه شامل مولفه‌ها و مفروض‌هاي هستي‌شناختي و انسان‌شناختي است و بُعد دوم، فرانظريه است كه مولفه‌ها و مفروض‌هاي معرفت‌شناختي و روش‌شناختي را در بردارد.