هويت مكان‌هاي تاريخي در بستر تغيير؛ تحقيق در مبناي نظري مواجهه هويت مكان‌هاي تاريخي با تغيير

Identity of Historic Places in the Context of Change

به نظر می‌رسد در تاریخ حفاظت معماری، تلقی نظریه‌پردازان حفاظت از هویت مكان‌های تاریخی به‌ویژه از منظر مواجهه با تغییر، یكی از مهمترین مبادی نظریه‌های حفاظتی بوده است. این در حالی است كه جامعه امروز ایران، تلقی‌ای روشنی از این موضوع در دست ندارد. آنچه به طرح این سؤال می‌انجامد كه تلقی فرهنگ ایرانی- اسلامی از هویت مكان‌های تاریخی از منظر مواجهه با تغییر چیست؟ در این راستا نوشتار حاضر، ابتدا با تكیه بر روشی تحلیلی- توصیفی، مروری بر رویكردهای مرتبط در نظریه‌های حفاظت خواهد داشت. رویكردهای موجود، دو رویكرد قائل به «هویت ثابت‌مدار» و «هویت فرایندی» را شامل می‌شود. سپس با استناد به بنیان‌های حكمی اسلامی و با تكیه بر استدلال منطقی و به روش قیاسی، به تبیین نظری مواجهه هویت مكان‌های تاریخی با تغییر پرداخته می‌شود.  نتیجه آن‌كه از این منظر، هویت مكان تاریخی، منوط به اندازه‌های آن و اساساً در صیرورت مدام است؛ از این‌رو نمی‌تواند از ثبات و بقا برخوردار باشد؛ در این راستا و بر اساس مبناهای نظری تحقیق، هویت مكان تاریخی، «متغیر ثابت‌مدار» دانسته می‌شود. ضمن آن‌كه در پاسخی به چیستی امر ثابت، سه «نظام اندازه‌مندی» یا «نظم» مختلف شامل نظم‌های «مصداقی»، «فرهنگی» و «طبیعی» طرح می‌گردد. در این میان، نظم مصداقی مكان تاریخی، فارغ از نسبتی كه با نظم‌های فرهنگی و طبیعی دارد، نمی‌تواند مبنایی ثابت و ناظر به صیرورت مكان تاریخی باشد. نظم‌های فرهنگی نیز فارغ از مراتب عالی‌تر از نظم (از جمله نظم‌های طبیعی)، نمی‌تواند از ثباتی برخوردار باشد. مگر آن كه هویت مكان تاریخی، مظهریت بی‌مثالی برای كیفیت‌های وجودی و اندازه‌مندی‌های وجود داشته باشد كه در این صورت، رشته استمرار هویت می‌تواند نظم‌های مصداقی باشد. هرچند كه در نهایت، در دورانی همچون امروز كه رجوع به نظم‌های طبیعی و حتی فرهنگی در تقدیر اندازه‌های مكان به كمترین میزان خود رسیده، غالب مكان‌های تاریخی لازم است در این زمره دانسته شود. 

In the history of architectural conservation, conservators or conservation theorists’ viewpoint regarding the identity of historical places, particularly from the perspective of facing change, is one of the most significant bases of the conservation theories. However the Iranian society today, doesn’t have a clear view consistent with the cultural principles of the historical places identity as a subject of conservation. This is what causes to arise such questions as “what is the approach of Persian-Islamic culture toward the identity of historical places from the perspective of dealing with change and temporality? In the present study with the aim of understanding the historical places as a conservation subject, firstly an overview of related perceptions in conservation theories is represented. Existing approaches include three different approaches toward identity of the historical places with the titles of “Identity as a variable having a constant element”, “Identity as a process” and “Subjective identity”. What follows after a description and critique of these approaches, is an explanation of the Islamic wisdom approach as one of the most important thoughtful bases of the Iranian culture. Consequently, based on this approach, the identity of place is a variable having a constant subject. In this approach the constant subject involves some degrees of relative constant to absolute constant. Accordingly, the continuity of place identity in the process of change is rooted in some degrees of constant subject from traditions and patterns belonging to a specific region to higher degrees, divine constant traditions, substances and immutable archetypes of natural phenomena and their proportions and relationships. Thus, the relative degrees of constant subjects such as regional traditions and patterns, regardless of their relationship with higher levels of constant subject, can’t be considered as timelessness criteria for identity of historical places, unless it refers, in a non-repetitive manner, to higher degrees of constant subject as in the contemporary era that the manifestation of constant subject in the lives and creating of place-making humans has reached its lowest levels.