درآمدي تحليلي بر سياست‌هاي فرهنگي- مذهبي پهلوي اول و دوم

Religious and cultural policies in the Pahlavi era (1925-1979)

هدف: هدف پژوهش بررسی سیاست‌های فرهنگی- مذهبی دوران پهلوی اول و دوم است. در پاسخ به این سؤال كه عملكرد هریك در مواجهه با موضوعات فرهنگی- مذهبی چه بوده است. فرضیه پژوهش هم این است كه اساساً ماهیت سیاست‌های هر دو دوره یكی است و تنها به دلیل شرایط زمانی، نوع اِعمال سیاست‌ها شدت و ضعف داشته است. روش/رویكرد پژوهش: این پژوهش با روش پژوهش توصیفی­­-تبیینی با تكیه ‌بر اسناد و منابع اصلی انجام شده است. یافته‌‌ها و نتایج: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد سیاست‌های فرهنگی- مذهبی دورة پهلوی اول متأثّر از چند عامل، روشنفكران را متقاعد كرد كه تنها راه نجات ایران استقرار دیكتاتوری منور است. نتیجه آن، حكومت رضاشاه با شالودۀ سیاست تجدد غربی و دین عرفی بود. با رشد خودكامگی حكومت، ابزار سركوب چون سانسور استفاده شد كه در دوره پهلوی دوم، برای دوری از نتایج آن، درحالی‌كه عرفی‌گرایی و غرب‌گرایی همچنان ستون فقرات سیاست‌های حكومت بودند، شیوه اعمال سیاست‌ها تغییر كرد. اشغال ایران در جنگ دوم جهانی و قدرت‌یافتن حزب توده، حكومت را به نهاد روحانیت كه از عرصه‌های سیاسی- فرهنگی دور بود نزدیك كرد؛ اما در دهه 40 و پس از فوت آیت‌الله بروجردی و اعلام رفراندوم انقلاب سفید، وضعیت تغییر نمود و در دهه 50، با چندبرابرشدن درآمدهای نفتی، شاه خود را بی‌نیاز از متحدان داخلی دید؛ بنابراین سیاست‌های فرهنگی– مذهبی خود را با جدّیت اجرا نمود كه وقایع منتهی به انقلاب 1357، موفق نبودن این سیاست‌ها را نشان داد.  

Purpose: This study examines religious and cultural policies of Reza Shah (1925-1941) and Mohammad Reza Shah (1941-1979). Method/ Research Design: Library resources were consulted to gather data for the analysis. Findings and Results: Religious and cultural policies in the Pahlavi era were influenced by Iranian intellectuals’ intention to modernize the nation by supporting an "enlightened dictatorship". Reza Shahʹs policy, therefore, was to promote modernization and to support a secular approach to religion. However, after establishing his authoritarian rule, Reza Shah exercised harsh censorship and social repression with little cultural creativity. During the reign of Mohammad Reza, after the fall of Reza Shah, and while the policy remained the same, during the occupation of Iran by allied forces he found the Shiite clerical establishment to be a potential ally to resist the danger of communism. However, after the death of Ayatollah Boroujerdi and a successful referendum for the so-called White Revolution reforms, the Shah did not need to continue his alliance with the religious establishment.