بررسي و بازنگري دستورالعمل حكومت بنادر خليج‌فارس (1319ق)

Examining a government policy document regarding the Persian Gulf(1901)

هدف: این پژوهش بر آن است تا به بررسی شكلی و محتوایی «دستورالعمل حكومت بنادر خلیج‌فارس» به‌عنوان یكی از اسناد مهم و ارزشمند به‌جای مانده از دوره قاجار درباره منطقه استراتژیك خلیج‌فارس بپردازد. روش/رویكرد: این مقاله بر پایه اسناد آرشیوی و منابع كتابخانه‌ای و به روش توصیفی و تحلیلی نگاشته شده است. یافته‌ها و نتایج: در بازخوانی و چاپ این كتابچه اشتباهات فاحشی رخ‌داده است. مشیرالدوله به‌عنوان وزیر امور ‌خارجه و امین‌السلطان به‌عنوان صدراعظم عصر مظفری از اهمیت و جایگاه حیاتی و تاریخی خلیج‌فارس و بنادر و جزایر جنوب ایران آگاه و مطلع بوده‌اند. آن‌ها در این دستورالعمل بر موضوعات مهمی همچون توجه به كنسولگری‌ها و چگونگی روابط با دول بیگانه، جلوگیری از استملاك بیگانگان در خاك بنادر، سوءاستفاده‌های انگلیسی‌ها و مأموران محلی از تلگراف‌خانه، مراقبت از كشتی پرسپولیس، اداره امور گمرك و تذكره بنادر و وظایف شخص حكمران بنادر در قبال این مسائل پرداخته‌اند. همچنین از دلایل مهم بی‌توجهی و غفلت نسبت به بنادر و جزایر خلیج‌فارس در این دوره، سازمان اداری فاسد و فرسوده قاجار، نبود ثبات در مدیریت و تعدد مراكز تصمیم‌گیری در خصوص بنادر، حضور كشورهای استعمارگر خارجی مانند انگلستان و سیاست استعماری آن‌ها در منطقه و ضعف نیروی نظامی و ناوگان دریایی بود.

Purpose: This paper examines an important late Qajarid policy document regarding the Persian Gulf. Method/Research Design: Archival records and library resources were consulted to prepare this paper Findings: The content of the policy document examined clearly shows that both Moshir-al-Dowleh (the Minister of Foreign Affairs) and Amin-al-Soltan (The Prime Minister) had a good understanding of the importance of the Persian Gulf for national interests. In the document, the governor of the region is advised to pay close attention to the activities of foreign embassies, to prevent foreign nationals from owning properties, to prevent British officials and other British nationals from what they considered was misuse of the telegraph facilities, and to pay attention to the maintenance of the Persepolis ship and the customs house in Bushehr.