بررسي تاريخچه مستندسازي تصويري آثار معماري و شهرسازي ايران(ازپيش از اسلام تا پايان دوره پهلوي)

Visual Documentation of the Iranian Architecture and Urbanism Relics: an Analytical review

هدف: بررسی كمی و كیفی اسناد تصویری بازمانده از ایران قدیم با موضوع معماری و شهرسازی. روش: تحلیل مدارك آرشیوی، بررسی‌های باستان‌شناسی، تاریخ مكتوب و تاریخ معماری. یافته‌ها: این تحقیق نشان از تفاوت در تعدد و كیفیت مدارك تاریخی تصویری دارد. همچنین با وجود تكثر اسناد در برخی مقاطع، از برخی دوران تاریخی سند تصویری زیادی موجود نیست. بیشتر مدارك تصویری به‌دست‌آمده از دوره تاریخی پیش از اسلام به حوزه‌های تمدنی جیرفت و ایلام باستان برمی‌گردد. همچنین مداركی مربوط به معماری ماد و اورارتو وجود دارد كه به نظر می‌رسد به‌قصد مستندسازی تولید شده‌اند. از اوایل دوران اسلامی تا پهلوی، مدارك تصویری با روالی صعودی و نامنظم به‌صورت كمی و كیفی افزایش می‌یابند. این اسناد تا دوران ایلخانی عمدتاً در حوزة جغرافیا هستند؛ اما پس‌ازآن و تا اواسط قاجار به‌صورت محتوایی تنوع می‌یابند. نكته مهم از دوره اخیر واقع‌گرا بودن مدارك تولیدشده توسط مستشرقین در مقابل سبك تزئینی ایرانیان است. از اواسط قاجار شیوه‌های مستندسازی توسعه فنی می‌یابد؛ ولی آنچه می‌توان از آن به‌عنوان مستندسازی نظام‌مند یادكرد به بعد از دوران پهلوی برمی‌گردد. نتیجه‌: مستندسازی تصویری در ایران روندی متغیر و توأم با قوت و ضعف دارد؛اما گرایش به واقع‌نمایی در سده اخیر افزایش داشته است. برخی از این مدارك از ابتدا با هدف مستندسازی تولیدشده‌اند و بعضی دیگر با اهداف دیگر تولیدشده و با گذشت زمان ماهیت سند یافته‌اند.

Purpose: Examining the quality and the quantity of the visual architectural and urban design documents. Method/Research Design: Analysis is based on archival documents, archaeological reports, and library resources. Findings: Findings show differences in the number of visual documents from different periods. Most of the visual documents found belong to the ancient times, mostly from Elamid and Jiroft civilizations. Some also represent Urartu and Medes architectures. In the post-Islamic era, the quality of visual documentation has improved. Documentation of the Ilkhanid period (13th century) is more of urban design. Since the middle Qajar period onwards, the methods of documentation have developed technically. However, what we can safely call systematic documentation only started in the 20th century. Conclusion: Iranian visual documentation is diverse. Tendency towards realism is especially evident since the 20th century. Some documents are produced to reflect a physical concept and others are generated for other purposes.