تاثير تعداد واكه بر مساحت فضاي واكه‌ا‌‌ي زبان فارسي و مازندراني: پيش‌بيني كليدي نظريه پراكندگي سازگاريافته

The Effect of the Number of Vowels on the Size of Vowel Spaces: Adaptive Dispersion Theoryʹʹs Key Prediction

در اين مقاله اعتبار پيش‌بيني كليدي نظريه پراكندگي سازگاريافته در مورد سازماندهي واكه‌ها بررسي شده است كه براساس آن، هر چه تعداد واكه در يك نظام واكه‌اي بيشتر باشد مساحت فضاي اكوستيكي جهت ايجاد تمايز ادراكي بين واكه‌ها بزرگتر مي‌شود؛ بدين‌معني كه زبان‌هايي كه داراي تعداد واكه‌ بيشتر و همچنين بعد سازه اول وسيعتري هستند فضاي واكه‌اي بزرگتري را به خود اختصاص مي‌دهند. جهت بررسي اين فرضيه، مساحت فضاي واكه‌اي زبان فارسي با 6 واكه پيراموني با فضاي واكه‌اي گويش مازندراني فريدونكناري با 5 واكه پيراموني مقايسه شده است. اين تحقيق با استفاده از روش پاجت و تاباين (2005) و شاخص‌هاي مساحتي بكر-كريستال (2010) با استفاده از نرم افزار R و بسته PBSmapping نشان مي‌دهد كه بين تعداد واكه و مساحت فضاي‌ واكه‌اي رابطه‌ مستقيم مثبت وجود دارد و مساحت فضاي واكه‌اي زبان فارسي در هر چهار گروه مردان و زنان در هجاهاي بي‌تكيه و تكيه‌دار از مساحت فضاي واكه‌اي همه گروه‌ها در گويش مازندراني بزرگتر است. ولي رابطه بين تعداد واكه و گستره سازه اول به اثبات نرسيد. جهت مطالعه عميق‌تر اين فرضيه، سه شاخص مساحتي در دو زيرفضاي پيشين و پسين نيز محاسبه شد. نتايج نشان داد كه زبان فارسي در زيرفضاي پسين در سه گروه بجز مردان در بافت هجاهاي ‌تكيه‌دار، گستره سازه اول بزرگتري نسبت به گويش مازندراني دارد. بدين ترتيب تا حد زيادي پيش‌بيني نظريه تاييد شد.

In this paper, the validity of the key prediction of Adaptive Dispersion Theory was tested. According to this prediction, vowels of a given language are organized in such a way that they are sufficiently distinct on the perceptual level. It implies that more crowded inventories, which also have wider F1 dimension, occupy greater vowel spaces than inventories with fewer vowels. To investigate this hypothesis, the size of Persian vowel space with 6 peripheral vowels was compared with that of Fereydounkenari variety of Mazandarani dialect with 5 peripheral vowels, using the methodology introduced by Padgett and Tabain (2005) and three size indices proposed by Becker-Krystal (2010). Through rigorous statistical analysis, the sizes of vowel spaces were found to be positively correlated with the number of vowels in the inventory; that is, Persian has clearly greater vowel spaces in all groups, i.e., male and female stressed and unstressed contexts, than Mazandarani, but the number of peripheral vowels did not affect the F1 dimension. For an in-depth analysis, the three area indices were also calculated for back and front subspaces in those groups. The results indicated that only Persian male and female unstressed groups in back subspaces have greater F1span than Mazandarani dialect. With few exceptions, then, the prediction of Adaptive Dispersion Theory was validated.