روايت‌پردازيِ هويت سياسي ـ اجتماعي ايران در منابع تاريخ‌نگاري دورة قاجار (1210-1250 ق)

روايت‌پردازيِ هويت سياسي ـ اجتماعي ايران در منابع تاريخ‌نگاري دورة قاجار (1210-1250 ق)

چكیده محور تحلیل تاریخی نگارندة مقاله این است كه هویت سیاسی ـ اجتماعی ایران در نیمة اول قرن نوزدهم چه ابعادی داشته و چگونه منابع تاریخ‌نگاری در بازنمایی معانی و مفاهیم آن به ایفای نقش اجتماعی پرداخته‌‌اند. دستاورد بحث حاضر نشان می‌‌دهد كه برخی معانی و مفاهیم هویتی در منابع تاریخ‌نگاری، متأثر از وضعیت عصر تأسیس، درصدد جست‌وجو و كشف خاستگاه ایرانی در جغرافیای سرزمینی ایران برای قاجاریان، انتساب آنان به حكومت‌‌های مختلف پیشینی، كاربست القاب شاهان ایران باستان برای حكام جدید و مواجهة نظامی ـ فكری ایران با دنیای بیرونی منجر به انتقال معانی جدید و مفاهیم هویت‌‌بخش از جمله ملت، دولت، كشور ایران، ایران‌زمین، وطن، ایران‌مدار و فرمانروای ایران شد كه نوعی تأكید مورخان بر دالِ مركزی مفهوم «ایرانِ سیاسی» در روایت‌‌پردازی از تاریخ به عنوان عاملِ هویت‌‌ساز بوده‌‌اند. این مسئله در آثار تاریخ‌نگارانة عصر تأسیس یعنی رستم‌‌التواریخ، ملوك الكلام، شمایل خاقان، تاریخ جهان‌‌آرای مروزی و تاریخ محمدی به منزلة گفتمان مسلط هویتی منعكس شده است. روایت هم‌زمان و متناقضِ «غیریت‌‌سازی ـ مرجعیت‌سازی» از مفهوم فرنگ توسط دنبلی و خاوری صورت گرفته، مفهوم شاهنشاه اسلام و اندیشة شاه نایب امام زمان و برگزیدة فقها از سوی خاوری شیرازی و پردازش تاریخ به زبان گروه‌‌های عوام در روایت رستم‌الحكماء در چهارچوب گفتمان هویت اجتماعی مطرح شده است.

چكیده محور تحلیل تاریخی نگارندة مقاله این است كه هویت سیاسی ـ اجتماعی ایران در نیمة اول قرن نوزدهم چه ابعادی داشته و چگونه منابع تاریخ‌نگاری در بازنمایی معانی و مفاهیم آن به ایفای نقش اجتماعی پرداخته‌‌اند. دستاورد بحث حاضر نشان می‌‌دهد كه برخی معانی و مفاهیم هویتی در منابع تاریخ‌نگاری، متأثر از وضعیت عصر تأسیس، درصدد جست‌وجو و كشف خاستگاه ایرانی در جغرافیای سرزمینی ایران برای قاجاریان، انتساب آنان به حكومت‌‌های مختلف پیشینی، كاربست القاب شاهان ایران باستان برای حكام جدید و مواجهة نظامی ـ فكری ایران با دنیای بیرونی منجر به انتقال معانی جدید و مفاهیم هویت‌‌بخش از جمله ملت، دولت، كشور ایران، ایران‌زمین، وطن، ایران‌مدار و فرمانروای ایران شد كه نوعی تأكید مورخان بر دالِ مركزی مفهوم «ایرانِ سیاسی» در روایت‌‌پردازی از تاریخ به عنوان عاملِ هویت‌‌ساز بوده‌‌اند. این مسئله در آثار تاریخ‌نگارانة عصر تأسیس یعنی رستم‌‌التواریخ، ملوك الكلام، شمایل خاقان، تاریخ جهان‌‌آرای مروزی و تاریخ محمدی به منزلة گفتمان مسلط هویتی منعكس شده است. روایت هم‌زمان و متناقضِ «غیریت‌‌سازی ـ مرجعیت‌سازی» از مفهوم فرنگ توسط دنبلی و خاوری صورت گرفته، مفهوم شاهنشاه اسلام و اندیشة شاه نایب امام زمان و برگزیدة فقها از سوی خاوری شیرازی و پردازش تاریخ به زبان گروه‌‌های عوام در روایت رستم‌الحكماء در چهارچوب گفتمان هویت اجتماعی مطرح شده است.